Co-dependentie is een term die je wanneer je je verdiept in trauma, persoonlijke ontwikkeling en hechting regelmatig tegenkomt. Vooral in Engelstalige teksten. Het is een term die wel wat uitleg vergt en in het Engels ook echt lekkerder bekt dan co-dependentie in het Nederlands. De titel zegt het al: co-dependentie gaat over wederzijdse afhankelijkheid. Nu zijn we als mensen altijd tot op zekere hoogte afhankelijk van elkaar, maar kort door de bocht kan je zeggen dat dit bij co-dependentie doorschiet naar de ongezonde variant.
* Lees ook: “Nee” zeggen kan je leren met deze 16 tips *
Co-dependentie: je eigen behoeften ondergeschikt maken aan die van de ander
Co-dependentie zorgt er vaak voor dat je je energie steekt in het ondersteunen van de mensen in je leven, zonder ruimte te maken voor – of zelfs maar te overwegen – wat je voor jezelf nodig hebt. Je ziet jezelf en je eigen behoeften over het hoofd en maakt de behoeften van de ander (een ouder, verzorger, partner etc) belangrijker dan die van je zelf. Als het maar lang genoeg duurt, weet je eigenlijk bijna niet eens meer wat je zelf wilt of nodig hebt.
Co-dependentie ondermijnt je gevoel van eigenwaarde
Hoe meer je je richt op de ondersteuning die je denkt dat een ander nodig heeft, hoe meer die ander een beroep op je doet en hoe lastiger wordt om jezelf los te maken en los te zien van de ander en de situatie die is ontstaan. Co-dependentie kan dan ook uiteindelijk leiden tot
- het niet meer herkennen van je eigen behoeften en verlangens;
- een ongezond patroon binnen je relatie(s) en
- je gevoel van eigenwaarde en je welzijn ondermijnen.
Co-dependentie is een term uit de jaren ’40 voor de omgeving van alcholverslaafden
De term co-dependentie ontstond in de jaren ’40 van de vorige eeuw. De term werd gebruikt voor gedragspatronen die men zag bij familie en partners van mensen met een alcoholverslaving. In deze context kan je co-dependenten (dus: wederzijds afhankele mensen) omschrijven als familie en/of partners die het gedrag van de alcoholverslaafde mogelijk maken door:
- het gedrag van de ander goed te praten;
- het helpen verbergen van het alcoholmisbruik en
- het beschermen van de alcholverslaafde voor de gevolgen van zijn of haar alcoholmisbruik.
* Lees ook: Grenzen aangeven: zijn je grenzen te zwak of te rigide? *
Co-dependentie wordt nu breder uitgelegd dan toen
Inmiddels wordt co-dependentie breder uitgelegd dan alleen de patronen die ontstaan rondom mensen met een verslaving. Deze wederzijdse afhankelijkheid kan ook voorkomen in andere situaties. De term is tegenwoordig bovendien complexer en genuanceerder dan wat er oorspronkelijk mee werd bedoeld. Co-dependentie gaat over elke sterk verstrengelde relatie waarin een persoon zijn gevoel van onafhankelijkheid verliest en zich verantwoordelijk voelt voor het welzijn van de ander.
Zelfopoffering, controle en slecht herkennen van emoties
Volgens een overzichtsonderzoek (Bacon et al, 2018) in The International Journal of Mental Health and Addiction zijn er vier hoofdthema’s die spelen bij wederzijds afhankelijk gedragspatronen:
- zelfopoffering;
- de neiging zich nadrukkelijk op anderen te richten;
- een behoefte aan controle, die tot conflicten kan leiden en
- moeite met het herkennen en uiten van emoties.
Deze vier thema’s kunnen binnen verschillende soorten relaties met anderen en met jezelf aan de oppervlakte komen.
Het herkennen co-dependentie
Co-dependentie is geen psychische aandoening of ziekte en er is geen vastomlijnd DSM-5 lijstje met criteria. Maar er zijn wel gedragingen en eigenschappen waaraan je co-dependente patronen bij jezelf (of iemand anders) kan herkennen:
- een sterke behoefte aan goedkeuring van anderen;
- het gevoel van eigenwaarde dat afhangt van wat anderen van je denken;
- de neiging om je meer werk op de hals te halen dan je aankan;
- de neiging om conflicten te vermijden;
- de tendens om je te verontschuldigen of de schuld op je te nemen, om de vrede te bewaren;
- de neiging om je eigen behoeften aan de kant te zetten;
- het krijgen van een schuldgevoel of diepe angst wanneer je iets voor jezelf doet, of voor jezelf opkomt;
- het doen van dingen die je niet wilt, om het anderen naar de zin te maken;
- het doen van dingen die je eigenlijk niet wilt doen, gewoon om anderen gelukkig te maken en
- een enorme angst om afgewezen of verlaten te worden.
Je ziet jezelf alleen nog in relatie tot de behoeften van de ander
Bij co-dependentie gaat de behoefte om anderen te ondersteunen verder dan wat over het algemeen als gezond wordt beschouwd. Wanneer je co-dependent gedrag vertoont bied je niet alleen tijdelijk ondersteuning wanneer een naaste het even zwaar heeft of met tegenslag te maken heeft. De zorg voor die naaste gaat uiteindelijk misschien wel zo ver dat je jezelf alleen nog ziet als verantwoordelijk voor het vervullen van de behoefte van de ander.
* Lees ook: Hoe een relatie je helpt je slechte jeugd achter je te laten *
Co-dependentie en afhankelijkheid
Mensen zijn kuddedieren. We zijn allemaal tot op zekere hoogte afhankelijk van elkaar. Een bepaalde mate van afhankelijkheid is dan ook gezond in relaties. Alleen leven kan verrekte lastig zijn en de meeste mensen doen het goed wanneer ze gezelschap en sociale steun hebben.
Er voor elkaar zijn in een gezonde afhankelijke relatie
Relaties waarbij sprake is van een gezonde onderlinge afhankelijkheid werken beter voor beide betrokken mensen. Beiden zijn van elkaar afhankelijk. Je hoeft je in een dergelijke gezonde relatie dus niet exclusief op de behoeften van de ander te richten, of jezelf op te offeren, maar je bent er wel voor elkaar wanneer dat nodig is. Een gezonde, ondersteunende relatie houdt in dat je naar elkaar luistert, probeert elkaar te begrijpen en rekening houdt met de zorgen van een ander. Co-dependentie ontstaat wanneer dat zorgzame gedrag de grens overschrijdt waarbij de ene persoon de ander probeert te sturen of onder de duim te houden.
* Lees ook: Emotioneel onvolwassen ouders laten diepe sporen na *
De ander steunen, maar niet ten koste van jezelf
Gezonde afhankelijkheid betekent dat je:
- je je eigen behoeften en wensen aangeeft;
- om ondersteuning vraagt wanneer je merkt dat je het moeilijk hebt;
- je je veilig en voldoende op je gemak voelt om je eigen behoeften te delen en
- je anderen laat weten wanneer ze teveel van je vragen, zonder dat je bang bent om direct door hen afgewezen te worden.
Kortom, je steunt anderen. Maar je doet dat niet ten koste van jezelf en je eigen behoeften.
Co-dependentie komt vooral in relaties naar boven
Co-dependentie hangt samen met relaties met de ander. Het ontstaat in relaties, bijvoorbeeld in vroege familierelaties en het uit zich ook in relaties, bijvoorbeeld in volwassen relaties.
Co-dependentie kan het moeilijk maken om:
- gezonde grenzen te stellen en eraan vast te houden;
- jezelf voldoende op waarde te schatten en jezelf emotioneel te beschermen en
- het zelfstandig maken van beslissingen.
Hierdoor kan het gebeuren dat je partners of vrienden kiest die niet goed voor je zijn. Bijvoorbeeld mensen die je beledigen of erger. Je kan moeite hebben wanneer je jezelf moet beschermen. Het kan lastig zijn om disfunctionele relaties te herkennen en om er uit te stappen.
* Lees ook: Is jouw kind van jou of van zichzelf? *
Co-dependentie: de ander als levensdoel
Co-dependentie kan ertoe leiden dat je het gevoel hebt dat je geen doel in je leven hebt, wanneer je niet met de ander bezig bent. Maar door jezelf volledig op de ander te richten en daar je waardering uit te halen, kan dit ook betekenen dat je jezelf en je eigen behoeften over het hoofd ziet. Je doet jezelf tekort door de ander structureel belangrijker te maken dan jezelf. Dat kan zich uiten in heel veel situaties.
Misschien herken je dit wel:
- je geeft je hele weekend op om een vriend te helpen verhuizen, ondanks dat je echt even een dag voor jezelf nodig hebt;
- het helpen van een collega met zijn of haar werkzaamheden, waardoor je eigen taken blijven liggen;
- je hebt de neiging om dingen voor anderen te willen oplossen, die niet op je weg liggen. Bijvoorbeeld steeds te willen helpen of tussen beide te komen, wanneer je zus en haar partner ruzie hebben of
- je vindt het moeilijk om zelfstandig je eigen beslissingen te nemen. Bijvoorbeeld waar je moet wonen, over je loopbaan, wanneer en hoeveel tijd je met vrienden wilt doorbrengen, omdat je steeds bezig bent met wat je partner ervan vindt.
Al die opoffering wreekt zich uiteindelijk
Als je co-dependente patronen hebt ontwikkeld, zullen dit soort dingen zich doorlopend voordoen. Je doet steeds meer om de ander te behagen of te ondersteunen ten koste van je eigen behoeften. Uiteindelijk raak je uitgeput, overweldigd, of word je zelfs verontwaardigd of boos (op die ander).
* Lees ook: Dit zijn de eigenschappen van een narcistisch gezin *
De oorsprong van co-dependentie
Ervaringen die kunnen leiden tot co-dependentie
Co-dependentie komt niet zomaar uit de lucht vallen en er zijn verschillende mogelijke oorzaken en situaties waar mensen mee te maken hebben (gehad) waardoor ze co-dependent kunnen gaan vertonen:
- lichamelijk, emotioneel of seksueel misbruik;
- opgroeien met ouders/verzorgers die de behoeften van hun kind ondergeschikt maken aan hun eigen behoeften;
- opgroeien met een ouder/opvoeder die psychische of verslavingsproblemen heeft. Hierdoor bestaat de kans dat je als opgroeiend kind jezelf ondergeschikt maakt om je ouders/verzorgers tegemoet te komen;
- opgroeien met overbezorgde en/of te sterk controlerende ouders/verzorgers. Hierdoor leer je als kind onvoldoende om zelf veilige en gezonde grenzen te stellen;
- opgroeien in een gezin waar een ouder vertrekt, waardoor verlatingsangst kan ontstaan;
- de ouders/opvoeders zijn onvoorspelbaar, ze wisselen liefdevol en aanwezig gedrag of met afstandelijkheid en (emotionele) onbeschikbaarheid, waardoor een veilige hechting achterwege blijft en het kind op zijn of haar hoede blijft en
- het krijgen van kritiek en ondergaan van pesterijen door ouders, broers, zussen en leeftijdsgenoten, waardoor je een diepe onzekerheid over jezelf ontwikkelt die zich ook uit in het omgaan met andere mensen in relaties.
* Lees ook: Als volwassene kiezen voor geen contact met je ouders:
pijnlijk, maar soms noodzakelijk *
Anderen tegemoet komen ten koste van jezelf
Wanneer je opgroeit in een (van de) situatie(s) die hierboven genoemd zijn, kan je opgroeien met een diepe overtuiging dat je eigen behoeften niet belangrijk zijn, dat ze kunnen wachten en dat je behoeften ondergeschikt zijn aan die van anderen in je omgeving. Hierdoor leer je te negeren wat je denkt, voelt en wilt. Het kan er uiteindelijk toe leiden dat je een diep gebrek aan zelfkennis hebt, omdat je je nooit met je zelf hebt beziggehouden. Dat gedrag werd immers niet beloond, genegeerd of zelfs afgestraft. Je bent gericht op het faciliteren van de ander en zijn of haar geluk. Ook als dat ten koste van jezelf gaat.
Opgroeien met ouders met psychische problemen
Als oorzaak werd al genoemd dat je ouder/opvoeder psychische problemen kan hebben gehad, waardoor je in de positie verkeerde dat je ook als kind al op de een of andere manier voor hun moest zorgen, of hun tegemoet moest komen. Die neiging om de ander voorop te stellen ten koste van jezelf, kan zo onderdeel van jezelf (lijken te) worden, dat je dit gedrag ook in toekomstige relaties meeneemt.
* Lees ook: Hoe ontwikkelingstrauma ons leven voor altijd negatief beïnvloedt *
Besta je om het anderen naar de zin te maken?
Het kan ook zijn dat het verwaarlozen en negeren van je eigen behoeften en wensen om anderen een plezier te doen, je juist waardering kreeg. Dan kan je opgroeien met de gedachte dat het iedereen naar de zin maken je bestaansrecht geeft. Dat de ander vooropstellen een voorwaarde is voor hun genegenheid en waardering.
Co-dependente gedragspatronen zijn aangeleerd
Co-dependentie is aangeleerd gedrag. Dat betekent dat het mogelijk is om de codependente eigenschappen af te leren die u leed veroorzaken en uw relaties en welzijn beïnvloeden. Er is dus hoop op verbetering, maar het is niet gemakkelijk. Zeker niet wanneer je in een disfunctioneel gezin bent opgegroeid, kan het grote moeite kosten om patronen af te leren.
* Lees ook: Zes adviezen om je jeugdtrauma te overwinnen *
Gevolgen van co-dependentie
Co-dependentie, jezelf onvoldoende kennen en waarderen:
- gevoelens van angst en depressie;
- gevoel van leegte;
- een diepgeworteld gevoel van machteloosheid en hulpeloosheid,
- een gebrekkig gevoel van eigenwaarde;
- een gevoel van hopeloosheid en
- een grotere kans op een burn-out.
Het ontbreken van een duidelijk idee van wie je bent, kan je er ook van weerhouden om vriendschappen en relaties aan te gaan, waardoor je je eenzaam en geïsoleerd voelt.
Co-dependent gedrag doorbreken
Het is helemaal niet raar om de mensen waar je om geeft te willen steunen. Dat is natuurlijk en mensen zijn groepsdieren die uiteindelijk sterk van elkaar afhankelijk zijn. Maar dat laat onverlet dat het zaak is een duidelijke grens te trekken tussen je eigen behoeften en die van anderen in je omgeving.
* Lees ook: Rouwen om de dood van onze ouders gaat over meer dan gemis *
Leven voor anderen ten koste van jezelf
Wanneer je alleen maar leeft voor anderen zul je weinig zingeving en vervulling ervaren. Bovendien is het gemakkelijker om er voor anderen te zijn wanneer je je er ook altijd eerst voor jezelf bent en voor jezelf zorgt. Prioriteit geven aan zorgen voor jezelf, maakt ook dat je er beter voor anderen kan zijn, wanneer je daarvoor kiest. Wanneer je het lastig vind om je eigen behoefen te herkennen. Of het lastig vindt om hulp te vragen en hulp en steun van anderen te krijgen, kan het slim zijn om professionele begeleiding te zoeken, die je daarin kan ondersteunen.
