Professor Koen Demyttenaere is een professor en psychiater die bij de Universiteit van Vlaanderen een filmpje maakte over wat nou beter werkt bij een depressie. Pillen of praten? Dat filmpje was aanleiding voor mij om eens verder te duiken in wat er bekend is over depressieve stoornissen in Nederland. En dat is best veel. Een depressie komt vaak voor, heeft veel gevolgen voor de persoon zelf en de maatschappij in bredere zin.
* Lees ook: Hoe een relatie je helpt je slechte jeugd achter je te laten *
Wat is een depressie nou eigenlijk en wat is het niet?
Ieder mens voelt zich wel eens somber of nergens zin in. Dat is heel normaal. Maar sommige mensen kunnen zich voor een langere periode extreem somber voelen. Ze hebben nergens meer zin in en beleven nergens meer plezier aan. Het kost veel moeite om de normale dagelijkse dingen te doen. En dan niet een dagje, of een paar dagen, maar voor langere tijd voor een groot deel van de dag. Elke dag. Dat hakt er enorm in. Deze mensen zijn letterlijk ziek van somberheid, of misschien zelfs wel wanhoop.
Depressie komt veel voor in Nederland
Een depressieve stoornis, dus een depressie, komt heel vaak voor. Misschien wel vaker dan je misschien denkt. Een depressie is een ziekte die al jaren in de top vijf staat van ziektes met de hoogste ziektekosten. Verder is een depressie ook een van de grootste veroorzakers van verzuim op het werk. Heel veel mensen zijn voor langere tijd ziek en weg van het werk.
* Lees ook: ‘Zelfcompassie in training en therapie’
is een pareltje om niet over het hoofd te zien *
Hoe vaak komt een depressie voor?
Een depressie komt dus veel voor en het kost veel geld en mensen zijn lang weg van hun werk. Dat zijn economische zaken, maar mensen hebben natuurlijk vooral zelf heel veel last van die langdurige extreme somberheid die een depressie is. Veel mensen krijgen ooit een depressie. Daarmee komt iedereen in Nederland eigenlijk wel in aanraking met een depressie. Of in zijn of haar eigen leven of in zijn omgeving. Als je er zelf al niet ooit mee te maken hebt gehad, kan het eigenlijk niet anders dan dat je iemand kent die er mee te maken heeft of krijgt.
* Lees ook: Elf dingen die je helpen de slaap te vatten *
Cijfers over hoe vaak een depressie voorkomt
Het Trimbos Instituut heeft op hun website wat cijfers verzameld. Die gegevens heb ik hier in grote lijnen overgenomen:
- In Nederland krijgt bijna 20 procent van de volwassenen (18-64 jaar) ooit in het leven te maken met een depressie;
- Per jaar heeft ongeveer 1 op de 20 volwassenen last van een depressie;
- Ruim 546 duizend volwassenen per jaar hebben een depressie in Nederland. Even voor de beeldvorming: dat zijn dus meer mensen dan in de stad Den Haag wonen (!);
- Jaarlijks krijgen ruim 135 duizend volwassenen voor het eerst in hun leven een depressie;
- Naar schatting hebben bijna 800 duizend mensen een stemmingsstoornis;
- Ongeveer 13 procent van de Nederlandse moeders krijgt te maken met een postpartum depressie, dus een depressie na de geboorte van hun kind. Een postpartum depressie kan nog tot 12 maanden na de geboorte ontstaan;
- Van de kinderen met depressieve ouders ontwikkelt 40 procent een depressie voor ze 18 zijn.
Er is geen ontkennen aan. Een depressie komt duidelijk heel erg vaak voor in Nederland.
* Lees ook: Zelfmoordgedachten komen vaker voor bij jongeren
met communicatieproblemen *
Waar heb je last van als je een depressie hebt?
- Je bent voor langere tijd extreem somber, voor een groot deel van de tijd;
- Je kan niet meer genieten van dingen waar je eerder wel plezier aan beleefde;
- Je kan je minder goed concentreren en je geheugen werkt slecht;
- Je voelt je heel traag en moe, of juist heel onrustig en bent snel geïrriteerd;
- Het kost je heel veel moeite om beslissingen te nemen, ook als het om iets heel simpels gaat;
- Je hebt geen of weinig zin in seks;
- Je hebt veel lichamelijke klachten;
- Je voelt je waardeloos, nutteloos, schuldig of overbodig;
- Je slaapt heel slecht, of juist extreem veel;
- Je eet te weinig of juist heel erg veel. Hierdoor vermager je of word je juist zwaarder;
- Je vraagt je af waarom je nog leeft en ervaart het leven als een te grote last. Je hebt het gevoel dat je het niet meer aan kan en misschien zou je liever dood willen zijn.
Ben je benieuwd naar de precieze criteria voor een officiële diagnose volgens de DSM-V? Onder de video vind je Nederlandstalige DSM-V tekst.
* Lees ook: Hoe ontwikkelingstrauma ons leven voor altijd negatief beïnvloedt *
Waardoor ontstaat een depressie?
Stemmingsstoornissen, waaronder een depressie, hebben te maken met zowel aanleg als omgeving, volgens een website van de Nederlandse overheid. Over de risicofactoren die een rol spelen bij de depressieve stoornis is het meeste bekend. Er zijn veel dingen die de kans op een depressie groter lijken te maken. Vooral negatieve levensgebeurtenissen zijn een belangrijke oorzaak van het ontstaan van een depressie.
Een persisterende depressieve stoornis (dysthymie)
Er is een gedeeltelijke overlap in risicofactoren tussen de depressieve stoornis en de mildere, chronische variant, dysthymie, in de DSM-5 wordt dit een persisterende depressieve stoornis genoemd. Overigens dat een persisterende depressieve stoornis lichter is, betekent niet dat je er minder last van hebt. Juist doordat het een chronische depressie is, die langer dan twee jaar duurt, betekent dat mensen er heel veel last van ondervinden. Maar voor dit artikel richt ik mij even op de depressie zelf. Daar is al heel veel over te vertellen, zonder uitweidingen.
* Lees ook: Hoe een Facebookpauze de stress in je lijf vermindert *
Kans op depressie neemt toe als je eerder depressief bent geweest
Als je eerder een depressie hebt gehad, heb je meer kans dan gemiddeld om weer een depressie te krijgen. De meerderheid van de mensen die ooit een keer eerder een depressie heeft gehad, krijgt opnieuw een depressie. Hoe vaker je een depressie hebt gehad, hoe groter je kans op een terugval in een volgende depressie. Het is bekend dat in de Nederlandse huisartsenpraktijken ongeveer de helft van de patiënten die twee keer of vaker een depressie hebben gehad, binnen een jaar na afloop van hun depressie opnieuw depressief zijn. Binnen twee jaar gaat het om bijna twee op de drie mensen, die opnieuw depressief zijn.
“Volwassenen die in het afgelopen jaar een terugkerende depressie ervoeren, hadden tot dan toe al 7 tot 8 keer eerder een depressie gehad”
Volwassenen die in het afgelopen jaar een terugkerende depressie ervoeren, hadden tot dan toe al zeven tot acht keer eerder een depressie gehad. Kort door de bocht komt het er dus op neer, dat naarmate je vaker een depressie hebt gehad, je steeds vaker opnieuw een depressie krijgt. Dit is geen fijn vooruitzicht voor de mensen die aan een depressie lijden of hebben geleden, zoveel is duidelijk.
* Lees ook: Depressies beter behandelen met ontstekingsremmers? *
Hoeveel mensen sterven aan een depressie?
De sterfte door stemmingsstoornissen wordt in de statistieken onderschat. Zelfdoding ten gevolge van een depressie wordt bijvoorbeeld niet meegenomen in deze cijfers. In Nederland sterven bijna 2000 mensen door ‘zelf toegebracht letsel’. Uit onderzoek blijkt dat er in ongeveer 70 procent van deze gevallen sprake was van een depressie, dan hebben we het dus over zelfdoding.
* Lees ook: Tien waarschuwingssignalen dat een burn-out op de loer ligt *
Depressie vergroot kans op vroegtijdig overlijden
Depressie wordt dus vaak niet als belangrijkste doodoorzaak geregistreerd. Hierdoor lijkt het onbedoeld dat depressie vrijwel geen invloed heeft op de sterftekans. Dat beeld klopt niet. Zo lopen mensen met een lichamelijke aandoening én een depressie bijvoorbeeld twee keer zoveel kans om binnen een bepaalde periode te overlijden dan mensen die wel een lichamelijke aandoening hebben, maar geen depressie. Er zijn verschillende verklaringen voor die hogere sterftekans. Mensen die depressief zijn, hebben vaker een ongezondere levensstijl, ze roken en drinken vaker en ze eten ongezonder. Hierdoor wordt de kans groter op andere lichamelijke aandoeningen, zoals hartklachten, diabetes en overgewicht. Verder zorgt een depressie ervoor dat je lichaam biologisch ontregeld raakt. Dit is slecht voor je algehele gezondheid. Ook daardoor kan je dus eerder doodgaan door een depressie.
Wat kan je zelf doen als je een depressie hebt?
Natuurlijk kan je zelf ook een aantal dingen doen of juist laten om te proberen je depressie achter je te laten. Dat is niet altijd makkelijk. Maak het je zelf niet onnodig moeilijker door boos op jezelf te worden, wanneer iets een keer niet lukt. Dat helpt je niet en je maakt jezelf nog verdrietiger. Elke dag is een nieuwe en elke dag kan je opnieuw proberen om het beter te doen. Gemakkelijker gezegd dan gedaan, besef ik. Hieronder vind je een aantal tips over wat je voor jezelf kan doen wanneer je een depressie hebt.
* Lees ook: Leidt meer zelfkennis tot meer empathie voor anderen? *
Dit kan je zelf (proberen) te doen wanneer je een depressie hebt
- Erken dat je depressief bent, hou jezelf niet voor de gek en geef toe dat je je somber voelt;
- Praat over met andere mensen. Je kan er niets aan doen dat je ziek bent en je hoeft je niet te schamen voor depressiviteit. Deel je gevoelens met mensen in je omgeving. Waarschijnlijk voel je je een beetje opgelucht wanneer je je gevoelens bespreekt;
- Zorg ervoor dat je regelmaat in je leven krijgt. Niet alleen in opvoedcursussen is rust, reinheid en regelmaat goed voor je, maar dat geldt in het algemeen en zeker wanneer je niet lekker in je vel zit. Ga op vaste tijden slapen, op vaste tijden eten en probeer ervoor te zorgen dat je depressie jouw leven niet bepaalt. En ja: dat is heel lastig, dus wees mild naar jezelf wanneer het niet lukt, jezelf op je kop geven levert je alleen een extra rotgevoel op;
- Ga regelmatig bewegen en het liefst buiten. Wanneer je je somber voelt, heb je daar misschien wel helemaal geen zin in, maar het is wel aangetoond dat beweging helpt wanneer je depressief bent;
- Blijf leuke dingen doen. Het is belangrijk omdat zoveel mogelijk te blijven doen. Ook al zie je er als een berg tegenop. Het is goed om je te realiseren dat thuis in bed blijven met de gordijnen dicht je in ieder geval niet helpt. Dus kan je er net zo goed wel op uit gaan en misschien heb je dan toch weer een relatief prettige ervaring die kan bijdragen aan je herstel;
- Let op je gezondheid. Blijf gezond en gevarieerd eten. En zorg ervoor dat je niet of zo weinig mogelijk alcohol drinkt of rookt. De alcohol of sigaretten kunnen je misschien tijdelijk een gevoel van ontspanning geven, maar ze zijn allesbehalve een oplossing voor je probleem. Bovendien kan je makkelijk verslaafd raken en dan heb je er nog een probleem bij. Pas goed op jezelf en wees mild voor jezelf.
* Lees ook: Je eigenwaarde als volwassene vloeit voort
uit je thuissituatie als kind *
Behandeling depressie: praten of pillen?
Professor Koen Demyttenaere is een psychiater en psychotherapeut en verbonden aan de Universiteit van Leuven. Hij vertelt in dit filmpje van de Universiteit van Vlaanderen wat een depressie is en hoe je die het beste kan behandelen. Sommige mensen hebben het helemaal niet op antidepressiva, om verschillende redenen. Anderen hebben geen zin in praten en willen een pilletje. Of ze zijn aan gewezen op antidepressiva omdat behandeling op zich laat wachten. Maar wat is nou eigenlijk beter?
Heel veel depressies gaan over zonder behandeling
Heel veel depressies gaan vanzelf over, blijkt uit onderzoek. Een derde van de depressies gaat vanzelf over binnen een half jaar en binnen een jaar is de helft van de depressies weer over, zonder behandeling. Dit geldt overigens alleen voor de licht tot matige ernstige depressies. Voor ernstige depressie gaat dit niet op. Wanneer het niet vanzelf over gaat, kan je je laten behandelen. Grofweg zijn hiervoor twee varianten die je kunt inzetten. Praten, oftewel psychotherapie en pillen, dus het slikken van antidepressiva.
Antidepressiva werken sneller bij lichtere depressies
Antidepressiva werken sneller dan psychotherapie bij licht tot matig ernstige depressies en helpen bij het verbeteren van bepaalde aspecten van de depressie. Hierbij kan je denken aan een verbetering van het interesseverlies, de sombere stemming en de wanhoopsgevoelens. Na 12 weken is er geen verschil meer verschil meer in het resultaat tussen antidepressiva en psychotherapie.
Het beste is een combinatie van én antidepressiva én psychotherapie
Maar de combinatie van antidepressiva én psychotherapie geven op korte termijn duidelijk betere resultaten. Maar let wel: geen enkele vorm van psychotherapie is beter dan een andere en dat geen enkel antidepressivum beter werkt dan een andere. Voor de individuele patiënt kan een bepaalde behandeling wel of niet beter werken. Dat verschilt wel van persoon tot persoon en is een kwestie van een goede match.
* Lees ook: EMDR helpt volwassenen met autisme
schokkende ervaringen te verwerken *
Persoonlijke voorkeur van de patiënt is van invloed op resultaat behandeling
Dat laatste blijkt ook uit het feit dat de persoonlijke voorkeur van de depressieve patiënt van invloed is op de uitkomsten van de behandeling. Dus of de behandeling werkt of niet. In het filmpje laat prof. Demyttenaere zien dat aansluiten op de behandelwens van de patiënt hierbij duidelijk van invloed is. Op de iets langere termijn, één tot anderhalf jaar later, werkt psychotherapie beter dan een antidepressivum. Antidepressiva werken en beschermen zolang je neemt, maar psychotherapie werkt ook na afloop van de behandeling nog door en heeft ook nog een positief effect wanneer de praattherapie achter de rug is. Maar bij een ernstige depressie zou je moeten beginnen met antidepressiva. Juist om daarna een psychotherapeutisch proces mogelijk te maken, aldus de Vlaamse prof. Hij rondt af door de belangrijkste boodschap nog eens samen te vatten:
“Praten of pillen? Het liefst beide.
Maar houd rekening met de voorkeur van de patiënt.”
De officiële diagnose criteria in de DSM-V voor een depressieve stoornis
Ben je nieuwsgierig naar de officiële DSM-V (DSM-5) criteria voor de diagnose van een depressieve stoornis? Dat kan ik me goed voorstellen. Daarom vind je hier voor de volledigheid de formele tekst zoals die te vinden is in de psychiatrische bijbel die overal wordt gebruikt, de DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders) van the American Psychiatric Association. Dit is een standaardwerk voor diagnose die ook in Nederland wordt gebruikt, hoewel er ook andere richtlijnen voor diagnose bestaan dan de DSM.
Diagnose criteria depressieve stoornis in de DSM-5
A. Vijf (of meer) van de volgende symptomen zijn binnen dezelfde periode van twee weken aanwezig geweest en wijken af het eerdere functioneren; minstens één van de symptomen is ofwel (1) een sombere stemming, ofwel (2) verlies van interesse of plezier.
NB: Hierbij geen symptomen meetellen die duidelijk zijn toe te schrijven aan een somatische aandoening.
- Sombere stemming, gedurende het grootste deel van de dag en bijna elke dag, zoals blijkt uit ofwel subjectieve mededelingen (bijvoorbeeld zich verdrietig, leeg of hopeloos voelen), ofwel observatie door anderen (bijvoorbeeld heeft tranen in de ogen).(NB: bij kinderen en adolescenten kan de stemming prikkelbaar zijn.)
- Duidelijk verminderd(e) interesse of plezier in alle of bijna alle activiteiten, gedurende het grootste deel van de dag, bijna elke dag (zoals blijkt uit een subjectieve beschrijving of observatie door anderen).
- Significant gewichtsverlies zonder dat dieet wordt gehouden, of gewichtstoename (bijvoorbeeld meer dan 5% van het lichaamsgewicht binnen één maand), of bijna elke dag een afgenomen of toegenomen eetlust.(NB Bij kinderen moet gedacht worden aan het niet bereiken van de te verwachten gewichtstoename.)
- Insomnia of hypersomnia bijna elke dag
- Psychomotorische agitatie of vertraging, bijna elke dag (waarneembaar door anderen, en niet alleen subjectieve gevoelens van rusteloosheid of geremd worden).
- Vermoeidheid of verlies van energie, bijna elke dag.
- Gevoelens van waardeloosheid of buitensporige of onterechte schuldgevoelens (die het karakter van een waan kunnen hebben) bijna elke dag (niet allee zelfverwijt of schuldgevoel over het ziek zijn).
- Verminderd vermogen tot nadenken of concentreren, of besluiteloosheid, bijna elke dag (ofwel subjectief beschreven ofwel geobserveerd door anderen).
- Recidiverende gedachten aan de dood (niet alleen de vrees om dood te gaan), recidiverende suïcide gedachten zonder een specifiek of een suïcidepoging, of een specifiek plan om suïcide te plegen
B. De symptomen veroorzaken klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren of in het functioneren op andere belangrijke terreinen.
C. De episode kan niet worden toegeschreven aan de fysiologische effecten van een middel of een somatische aandoening.
D. Het optreden van de depressieve episode kan niet worden verklaard door een schizoaffectieve stoornis, schizofrenie, een schizofreniforme stoornis, een waanstoornis of door een andere gespecificeerde of ongespecificeerde schizofreniespectrum- of andere psychotische stoornis.
E. Er heeft zich nooit een manische of hypomanische episode voorgedaan.
Specificeer
- Vroeg begin: eerste symptomen voor 21e jaar
- Laat: eerste symptomen na 21e jaar
- Met angstige stemming
- Met gemengde kenmerken
- Met melancholische kenmerken
- Met atypische kenmerken
- Met stemmingscongruente psychotische kenmerken
- Met stemmingsincongruente psychotische kenmerken
- Met katatonie
- Met begin peri partum
- Met seizoensgebonden patroon
- Licht
- Matig
- Ernstig
- Gedeeltelijk in remissie
- Volledig in remissie
