De afgelopen dagen las ik het boek “Vertroostingen; Gewone Woorden van Dirk de Wachter.” De Vlaamse psychiater en auteur schreef “Vertroostingen” nadat bij hem kanker werd vastgesteld. Wie Dirk de Wachter ook kent uit de media herkent zijn dictie, woordkeuze en zijn bedachtzame manier van praten in de geschreven tekst, waarin hij ook veelvuldig filosofen en kunstenaars aanhaalt. Het boek is opgebouwd uit een korte inleiding met 15 hoofdstukken over verschillende vormen van troost. Hierbij is de ene vorm van troost meer universeel is dan de andere. Zeker wanneer het over de persoonlijke voorkeuren van De Wachter gaat, wordt het minder universeel. Daarmee wordt de inhoud voor mij persoonlijk ook substantieel minder interessant. Toch is dit boek onder de streep de moeite van het lezen waard. Juist omdat de inzichten en overpeinzingen van De Wachter over die universele thema’s wel degelijk ergens op slaan.
* Lees ook: “Wat zou Simone de Beauvoir doen” is toegankelijk,
maar niet kinderachtig – recensie *
De ‘gewone woorden’ van Dirk de Wachter
Laat ik beginnen met die “gewone woorden van Dirk de Wachter” uit de titel van het boek. Hoewel het vast niet zo bedoeld is, is de beschrijving een beetje misleidend. Psychiater, intellectueel en amateurfilosoof De Wachter gebruikt naast gewone woorden zijn eigen toestand en de menselijke conditie in het algemeen ook veel ongewone woorden. Dat is overigens geen diskwalificatie. Het zijn namelijk ook bij vlagen hele mooie woorden of mooie citaten en overpeinzingen.
Die kunnen over gewone dingen gaan, waar iedereen mee in aanraking komt. Soms kan dit in gewone taal opgeschreven zijn, maar ook heel vaak niet. Regelmatig kwam ik een overpeinzing tegen die ik niet alleen inhoudelijk mooi vond, maar ook bijna in staat zou zijn op een tegeltje te zetten. Maar hoe je het ook wendt of keert, een woord als “miserabilisme” vind ik bijvoorbeeld toch niet zo heel erg gewoon.
* Lees ook: De kunst van het ongelukkig zijn – boekbespreking *
Vijftien hoofdstukken over vormen van troost
Zoals gezegd, gaat Vertroostingen 15 hoofdstukken lang over verschillende vormen van troost. Dat gaat van troost vinden bij een ander, tot de troost van het niet-weten, tot troost door de kunst en de troost van het kleine goede. Die laatste, gebaseerd op het werk van Levinas, komt zelfs tot twee keer aan de orde in het boek. De Wachter is namelijk ook gewoon een intellectuele fanboy. Daar kom ik zo nog op terug.
* Lees ook: Het tekort van het teveel – Damiaan Denys *
De overpeinzingen van Dirk de Wachter
Vertroostingen is een boek dat fragmentarisch is opgebouwd met losse overpeinzingen van De Wachter over troost, de menselijke conditie en zingevingskwesties. Mocht je een samenhangend betoog verwachten, kom je van de koude kermis thuis. Dat is dit boek niet. Je zou in zekere zin kunnen zeggen dat het meer lijkt op de meditaties van Marcus Aurelius. Het gaat om losse overpeinzingen. Wel allemaal met een overkoepelend thema, vaak ook met de nodige diepgang, maar zeker niet altijd met evenveel onderlinge samenhang. Soms zitten er pareltjes van wijsheid en inzicht in. En bij vlagen wordt het ook allemaal wel erg particulier. Tegelijkertijd maakt het fragmentarische ook dat je dit boek makkelijk even kunt wegleggen en weer opnieuw kan oppakken.
* Lees ook: Levend verlies: rouwen om wat er juist wel altijd is *
Dirk de Wachter is bij vlagen wat al te particulier
Dit is het moment om ook terug te komen op die intellectuele fanboy van zojuist. Net zoals ik weinig op heb met het gedweep van voormalig DWDD-presentator Matthijs van Nieuwkerk met chansonnier Charles Aznavour en Ramses Shaffy, heb ik ook heel weinig op met het gedweep met Bach en Leonard Cohen van De Wachter. Fijn dat deze muziek de heren iets brengt, maar mij hoeven ze er niet mee te vermoeien. De eerlijkheid gebiedt dat ik dit hoofdstuk grotendeels diagonaal las. Sommige overpeinzingen van De Wachter eerder in het boek hebben een universele zeggingskracht. Andere zoals die over Bach en Cohen zijn wat al te particulier. Dat geldt wat mij betreft ook over de hoofdstukken over kunst en poëzie die hier op volgen. Niet elke overpeinzing van een BV’er (bekende Vlaming) is wat mij betreft geschikt voor publicatie of voor iedereen de moeite waard.
* Lees ook: The Body Keeps the Score gaat over traumasporen *
Zingeving, verbinding, troost en gezien worden
Dirk de Wachter is op zijn best wanneer hij nadenkt over hoe zijn positie verandert van iemand die hulp probeert te geven, naar iemand die hulp moet vragen en daarin zijn kwetsbaarheid toont. Hij is zich bewust van de privileges waarmee hij is opgegroeid en die de grond hebben gelegd voor zijn bevoorrechte positie nu. Hij spreekt over zingeving, verbinding, gezien worden en ja, de dingen die hem troost bieden in zijn leven in het algemeen en tijdens zijn ziekte in het bijzonder. Daarin is veel moois te vinden wat zo op een tegeltje kan of in een knappe meme op internet.
* Lees ook: Wees Socrates op sneakers door goed vragen te stellen *
Vertroostingen is voor een ieder die ook mens is
Vertroostingen is uiteindelijk een boek voor een ieder die ook mens is. Een ieder die nadenkt over zingeving, verbinding, gezien worden en natuurlijk over troost. Ik kan me voorstellen dat ook mensen die ernstig ziek zijn en misschien ook niet meer te genezen zijn, iets aan dit boek kunnen hebben en er troost, herkenbaarheid en kracht in kunnen vinden. Op mijn beurt wil ik daarom tot slot De Wachter zelf aanhalen.
De Wachters overpeinzingen in Vertroostingen zijn niet voor niets geweest.
Het is gezien, ja.
