Wie er oog voor heeft en kritisch denkt, ziet dat er nogal wat mis is met psychiatrische DSM-diagnoses. De manier waarop ze worden vastgelegd in de psychiatriebijbel DSM-5 is problematisch. De DSM-diagnoses niet eens verklarende diagnoses. DSM-diagnoses zijn niet meer dan een etiket dat geplakt wordt op elkaar overlappende sets van symptomen. Hierbij wordt niet serieus wordt beschouwd welke oorzaak er ten grondslag ligt aan de klachten waarmee iemand zich bij meldt bij de GGZ.
De DSM-diagnoses zijn niet wetenschappelijk
De DSM-diagnoses, waarvan er bij elke nieuwe versie van de DSM meer bijkomen, worden niet wetenschappelijk vastgesteld, maar bij stemming. (Ter illustratie van het groeiende aantal: in de DSM-I waren er 106 diagnoses, in de DSM-III waren er 265. In de huidige DSM5 zijn er 298 mogelijke diagnoses vastgelegd.) Kortom, die diagnoses zijn eerder een politiek dan wetenschappelijk vastgesteld en beschreven.
* Lees ook: Kindermishandeling leidt tot meer gevoeligheid voor stress en meer kans op depressies en angstklachten als volwassene *
Farmaceuten beïnvloeden direct APA-psychiaters
Bovendien heeft de farmaceutische industrie een flinke vinger in de pap bij veel van de APA-psychiaters (bron: Drop the Disorder, zie ook onderaan dit artikel) die de DSM opstellen. Zij hebben er belang bij dat er zoveel mogelijk diagnoses zijn. Meer diagnoses bieden domweg meer gelegenheid om meer pillen, druppels en andere psychofarmaca voor te schrijven. Dat doet de kassa bij de farmaceuten lekker rinkelen.
Psychofarmaca worden vaak langdurig gebruikt
Niet alleen worden psychofarmaca vrij snel en gemakkelijk voorgeschreven. Ze worden bovendien heel lang worden gebruikt door mensen die niet lekker in hun vel zitten en daar lijkt weinig zicht op te worden gehouden. Feit is dat bijvoorbeeld antidepressiva langdurig worden gebruikt: 65 procent van de mensen die ze slikken, doen dat zeker een jaar en zo’n 35 procent gebruikt ze minimaal 5 jaar. Dat is kassa voor de farmaceutische bedrijven. Dan heb ik het nog niet gehad over de psychopathologische diagnose zelf en de waarde daarvan. Ook daar kunnen de nodige kritische vragen over worden gesteld. Daar kom ik later in dit stukje nog op terug.
Van klacht naar DSM-diagnose
Stel dat ik inderdaad even niet zo lekker in mijn vel zit en me meld bij de huisarts, die me -voor zover dat kan met alle wachtlijsten- doorverwijst naar een psycholoog of andere behandelaar. Ergens in het traject krijg ik na het afvinken van wat lijstjes te horen dat ik lijd aan een depressieve stoornis (* zie ook toelichting officiële DSM-diagnose verderop in dit artikel).
* Lees ook: Een psychiatrie van samenwerking en gelijkwaardigheid *
Een depressieve stoornis. Daarom voel ik me zo!
Dat verklaart voor mij dan (ogenschijnlijk) waarom ik me zo rottig voel, nergens zin meer in heb, veel te veel slaap en denk dat ik er maar beter niet meer kan zijn. Misschien voel ik me wel opgelucht, want hoe ik me voel heeft een etiket. Met dat etiket kan ik nu professioneel geholpen worden. Misschien heb ik het etiket zelfs wel nodig wanneer ik me ziek meld op mijn werk, of mijn studie vertraging oploopt. Of voor de aanvraag van een uitkering.
Ben je ziek als je een depressieve stoornis hebt?
Maar als het zo simpel was, hoefde ik dit artikel niet te schrijven. Er zijn nogal wat kritische stemmen in het land van de psychiatrie. De mensen die kritiek hebben, wijzen erop dat een diagnose onterecht de indruk kan wekken dat mijn gevoelens het gevolg zijn omdat er iets inherent mis met mij is, een gebrek, een ziekte, pathologie. Een bekende is de chemische disbalans.
Kwestie van alleen serotonine even aanvullen?
In het geval van een depressieve stoornis, zou het dan gaan om een serotoninetekort in de hersenen dat (natuurlijk!) met behulp van antidepressiva aangevuld zou moeten worden. Andere behandelingsmogelijkheden zijn duur, beperkt beschikbaar en komen door die manier van kijken naar de persoon die het even niet zo lekker doet, naar de achtergrond gedrukt. Die beperkte visie werkt daarmee ook beperkend in de behandelingsmogelijkheden.
DSM-diagnoses: je hebt een stoornis, er is iets mis
Daarnaast kan het etiket van een depressie (of elke andere DSM-diagnose) ook leiden tot negatieve gedachten over jezelf. Het ligt aan jou. Er is iets wezenlijks mis met jou. Jij bent beperkt. En als iets op zo’n wezenlijk niveau mis met je is, is het maar de vraag of het ooit allemaal beter wordt. Die gedachtegang zou heel begrijpelijk zijn. Zeker als je toch al flink somber bent en het leven niet meer ziet zitten.
* Lees ook: Traumarespons in het dagelijks leven *
Somber zijn als reactie op problemen in het leven
Het kan ook betekenen dat jijzelf, maar ook de mensen die je behandelen, die werken vanuit de gedachte dat de DSM-5 wél ergens op slaat even vergeten te overwegen of je sombere stemming een begrijpelijke reactie is op iets wat nu en/of in het verleden niet goed is gegaan en je daarom problemen ondervindt in het dagelijks leven. Daarmee wil ik de gevoelens of de problemen niet bagatelliseren, die zijn er en die zijn echt, maar dat ze er zijn wijst niet op een medische ziekte of inherent gebrek in de persoon zelf.
Zijn DSM-diagnoses wel vergelijkbaar met medische diagnoses?
Maar kan je een psychiatrische diagnose wel vergelijken met de diagnose bij een lichamelijke ziekte? We zijn gewend als we bij een dokter komen dat zij een diagnose stelt. Stel dat je longemfyseem hebt dan heb je bijvoorbeeld last van kortademigheid, piepende ademhaling en veel slijm ophoesten. De dokter noemt niet alleen je symptomen. Maar legt ook ook hoe die (zijn) ontstaan. De arts geeft bijvoorbeeld aan dat je longblaasjes beschadigd zijn. Dat je daardoor niet goed kan ademen en last hebt van veel slijm.
Ook kijken naar de oorzaak van de symptomen
De diagnose longemfyseem gaat dus niet alleen over symptomen, maar ook over de oorzaak en die is aan te tonen met bijvoorbeeld röntgenfoto’s of scans. De kans is groot dat de arts je ook vraagt of je rookt of hebt gerookt, omdat dat dan weer heel goed de oorzaak kan zijn van die kapotte longblaasjes. De overgrote meerderheid van mensen die longemfyseem hebben, rookt of heeft gerookt. Het gaat om ongeveer 80 procent van de mensen met die aandoening.
* Lees ook: We zijn God niet – over tekortkomingen in de psychiatrie *
We weten niet precies waarom mensen depressief worden
Diagnoses in de psychiatrie steken anders in elkaar dan de diagnose van het voorbeeld van de longemfyseem hierboven. We weten domweg waarom mensen precies depressief worden. Er zijn wel verbanden te leggen tussen bijvoorbeeld negatieve ervaringen in de kindertijd en latere problemen in het leven op mentaal vlak. Psychische problemen werken op hun beurt ook weer door op sociaal gebied. Ze kunnen zelfs van invloed kunnen zijn op iemands lichamelijke gezondheid. Dat is een heel ander artikel. Dus dat laat ik voor dit moment even voor wat het is.
Psychiatrische diagnoses zijn slechts een beschrijving van symptomen
Wat wel belangrijk is om hier te melden is dat de diagnose van een depressieve stoornis alleen beschrijvend van aard is (zie ook hieronder *). De DSM beschrijft alleen een aantal symptomen die passen bij somberte en of je die klachten al jong had of niet, de ernst ervan, enzovoort.
DSM-diagnoses als keizer zonder kleren
Het gaat helemaal niet over eventuele oorzaken, die maken dat je depressief bent. Er wordt niet gevraagd wat je is overkomen, waardoor je je nu zo voelt. 
De DSM-diagnose is alleen een symptoombeschrijving. Dat is best raar, want er wordt gedaan alsof de DSM een doorwrocht medisch wetenschappelijke richtlijn is. Daar valt op zijn minst flink over te twisten. De DSM-diagnose is een keizer zonder kleren. De DSM-diagnose doet zich wel voor een heuse diagnose. Maar onder de streep zegt helemaal niks.
* Lees ook: The Myth of Normal of ‘de Mythe van Normaal’ *
De samenleving neemt DSM-diagnoses wel serieus
Een etiket kan helpen, maar heeft nadelen
DSM-diagnoses: met een hamer lijkt elk probleem op een spijker
Als jij en anderen er van uitgaan dat je sombere stemming het product is van innerlijke pathologie, vergelijkbaar met bijvoorbeeld longemfyseem of diabetes, kan dit ook tot gevolg hebben dat we alleen die veronderstelde pathologie ‘behandelen.’ Daarnaast wordt ook vooral heel veel over het hoofd zien. Wanneer het probleem een stofjestekort in je hoofd is, is de oplossing het aanvullen van dat stofje. Als je immers een hamer hebt, lijkt elk probleem een spijker.Somberte als noodkreet van je hoofd
In de praktijk hebben veel professionals in de geestelijke gezondheidszorg natuurlijk wel een iets bredere blik dan alleen de DSM-diagnoses. Er is desondanks wel een reëele kans dat veel door de bril van het DSM-paradigma wordt bekeken, geïnterpreteerd, benaderd en behandeld. Toch zijn ze er heus wel, behandelaars die weliswaar door het zorgverzekeringssysteem vastzitten aan dat gedrocht van de DSM, maar desondanks in staat zijn naar de persoon te kijken die voor hun in de behandelkamer zit. Zij kunnen bijvoorbeeld die voortdurende zwarte kijk en somberte zien als een soort noodkreet vanuit je hoofd dat je iets in je leven moet veranderen, omdat je zo niet verder kan.
Waarom loopt iemand vast in haar leven?
Al die somberte zou dan als teken gezien kunnen worden. Als de ultieme motivatie om op een andere manier met je problemen om te gaan. Om meer inzicht in jezelf te krijgen, enzovoort. Als je een depressie alleen ziet als een tekort aan een stofje, ga je voorbij aan de totale mens die voor je zit, met zijn hele levensgeschiedenis. Je hebt het niet over hoe het komt dat hij of zij nu vastloopt in het leven.
* Lees ook: The Body Keeps the Score gaat over traumasporen *
Zijn diagnoses waardevolle tools voor en door psychiaters?
Veel psychiaters denken dat er niets bijzonder schadelijk is aan een psychiatrische diagnose, zelfs als ze de symptomen niet verklaren. Diagnoses zoals “bipolaire stoornis” vervullen veel waardevolle functies. Ze vatten symptomen samen, zouden de communicatie tussen specialisten en zouden nuttig zijn bij het begeleiden van de behandeling.
Veel mensen denken onterecht dat DSM-diagnoses symptomen verklaren
Natuurlijk kan een etiket makkelijk zijn om snel iets duidelijk te maken. Psychiaters denken wellicht inderdaad dat ze het alleen over een bepaalde set van symptomen hebben. In die zin zouden DSM-diagnoses een soort beknopte omschrijving voor psychiaters en psychologen kunnen zijn, waardoor ze sneller en makkelijker over symptomen en behandelingen kunnen spreken met collega-professionals.
Veel mensen vatten DSM-diagnoses op als verklaring van een probleem
Maar er zit wel een gat tussen hoe psychiaters kijken naar DSM-diagnoses en hoe andere mensen ernaar kijken. Mensen zien een psychiatrische diagnose vaak wel als een diagnose die de intentie heeft om symptomen te verklaren. Zij zien die DSM-diagnoses dus helemaal niet zuiver als korte beschrijving van een set klachten en symptomen. Ze zien hun diagnose als een verklaring van hun klachten.
* Lees ook: Gevoelsarm: over Bram Bakker die psychiater af is *
ADHD zegt inderdaad weinig meer dan “Alle Dagen Heel Druk”
De vaak gestelde ADHD, “alle dagen heel druk” in de volksmond, is in die zin berucht. Ik ken mensen en jij als lezer wellicht ook die de diagnose ADHD krijgen en denken dat ze nu eindelijk een verklaring hebben waarom ze denken en doen zoals ze doen. Ze zien ADHD als achterliggende reden waarom ze druk, of snel afgeleid zijn. Maar de diagnose doet niets anders dan beschrijven dat ze snel afgeleid en druk zijn en plakt daar het etiket ADHD op.
Uitleg over de werkelijke betekenis van DSM-diagnoses is nodig
Het verschil in begrip van de betekenis van DSM-diagnoses, zou in ieder geval psychiaters en andere professionals moeten aanzetten tot meer uitleg. Dit is in het algemeen nuttig. Maar het is noodzakelijk om goede uitleg te geven aan de persoon die tegenover hun zit. Dezelfde persoon die vervolgens met een vers diagnose-etiketje de deur uitwandelt. Over wat die DSM-diagnose wel of juist niet betekent, wat het wel zegt en wat het vooral niet zegt. Zodat degene die hulp zoekt, niet de deur uitwandelt met het idee “ik ben depressief, dat verklaart mijn somberte” of “ik heb ADHD, dat verklaart waarom ik snel afgeleid ben”. Dat is feitelijk onjuist en helpt hen ook niet verder. Als zij de DSM-diagnose als zuivere medische beperking zien, die alles precies verklaart, neem je ook hun handelingsperspectief onterecht weg. Het accepteren kan je in je kracht zetten, maar het kan je ook onnodig beperken. Vooral dat laatste zou zonde zijn.
Verder lezen over psychiatrische diagnoses en de geestelijke gezondheidszorg?
Ik heb me voor dit stukje op tal van artikelen gebaseerd die ik door de jaren heen heb gelezen. Maar het meest van invloed waren twee boeken. Ik benoem ze hieronder. Ze zijn beide helaas niet in het Nederlands vertaald. Dit is voor mij een goede reden om aandacht op hun boodschap te vestigen. Gewoon vrij beschikbaar op een Nederlandstalige website, zodat die kennis voor meer mensen in Nederland beschikbaar is.
* Lees ook: Eerder trauma maakt je psychisch kwetsbaarder *
Drop the Disorder!
Het eerste boek dat ik wil noemen is Drop the Disorder, een boek waarin het bovenstaande aan de orde komt, maar ook hoe de DSM wordt samengesteld (Een kleine groep psychiaters met aanzien, stemt over de diagnose en de bijbehorende symptomen-set! Bovendien hebben veel van die psychiaters banden met de farmaceutische industrie). Het boek bevat hoofdstukken van verschillende schrijvers. De schrijvers zijn psychiaters en psychotherapeuten. Maar onder de schrijvers zijn ook mensen die zelf als cliënt of patiënt te maken hebben gehad met de geestelijke gezondheidszorg. Dit boek is goed te lezen als je een redelijke kennis van de Engelse taal hebt.
Madness
Madness van filosoof Justin Garson is een filosofisch boek uitgegeven bij Oxford University Press. Dit boek is academischer, moeilijker en dus ook een minder toegankelijk boek om te lezen dan Drop the Disorder! Ook in Madness is de kritische boodschap over de psychiatrie, de cirkelredeneringen die inherent zijn aan DSM-diagnoses en wat dat betekent pretty much hetzelfde als wat ik hierboven opschreef.
* Lees ook: Depressies beter behandelen met ontstekingsremmers? *
Heb je nog aanvullingen of opmerkingen?
Deel je opmerkingen en ideeën gerust onder dit artikel bij de reacties. Heb je nog andere boeken over dit onderwerp die de moeite van het lezen waard zijn, deel dan hieronder ook de titels en auteurs, zodat anderen er ook kennis van kunnen nemen. Dank je wel!
* DSM 5 – Criteria Depressieve stoornis
A. Vijf (of meer) van de volgende symptomen zijn binnen dezelfde periode van twee weken aanwezig geweest en wijken af het eerdere functioneren; minstens één van de symptomen is ofwel (1) een sombere stemming, ofwel (2) verlies van interesse of plezier.
NB Hierbij geen symptomen meetellen die duidelijk zijn toe te schrijven aan een somatische aandoening.
- Sombere stemming, gedurende het grootste deel van de dag en bijna elke dag, zoals blijkt uit ofwel subjectieve mededelingen (bijvoorbeeld zich verdrietig, leeg of hopeloos voelen), ofwel observatie door anderen (bijvoorbeeld heefttranen in de ogen).
(NB bij kinderen en adolescenten kan de stemming prikkelbaar zijn.) - Duidelijk verminderd(e) interesse of plezier in alle of bijna alle activiteiten, gedurende het grootste deel van de dag, bijna elke dag (zoals blijkt uit een subjectieve beschrijving of observatie door anderen).
- Significant gewichtsverlies zonder dat dieet wordt gehouden, of gewichtstoename (bijvoorbeeld meer dan 5% van het lichaamsgewicht binnen één maand), of bijna elke dag een afgenomen of toegenomen eetlust.
(NB Bij kinderen moet gedacht worden aan het niet bereiken van de te verwachten gewichtstoename.) - Insomnia of hypersomnia bijna elke dag
- Psychomotorische agitatie of vertraging, bijna elke dag (waarneembaar door anderen, en niet alleen subjectieve gevoelens van rusteloosheid of geremd worden).
- Vermoeidheid of verlies van energie, bijna elke dag.
- Gevoelens van waardeloosheid of buitensporige of onterechte schuldgevoelens (die het karakter van een waan kunnen hebben) bijna elke dag (niet allee zelfverwijt of schuldgevoel over het ziek zijn).
- Verminderd vermogen tot nadenken of concentreren, of besluiteloosheid, bijna elke dag (ofwel subjectief beschreven ofwel geobserveerd door anderen).
- Recidiverende gedachten aan de dood (niet alleen de vrees om dood te gaan), recidiverende suïcidegedachten zonder een specifiek of een suïcidepoging, of een specifiek plan om suïcide te plegen.
B. De symptomen veroorzaken klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het sociale of beroepsmatige functioneren of in het functioneren op andere belangrijke terreinen.
C. De episode kan niet worden toegeschreven aan de fysiologische effecten van een middel of een somatische aandoening.
D. Het optreden van de depressieve episode kan niet worden verklaard door een schizoaffectieve stoornis, schizofrenie, een schizofreniforme stoornis, een waanstoornis of door een andere gespecificeerde of ongespecificeerde schizofreniespectrum- of andere psychotische stoornis.
E. Er heeft zich nooit een manische of hypomanische episode voorgedaan.
Specificeer
- Vroeg begin: eerste symptomen voor 21e jaar
- Laat: eerste symptomen na 21e jaar
- Met angstige stemming
- Met gemengde kenmerken
- Met melancholische kenmerken
- Met atypische kenmerken
- Met stemmingscongruente psychotische kenmerken
- Met stemmingsincongruente psychotische kenmerken
- Met katatonie
- Met begin peri partum
- Met seizoensgebonden patroon
- Licht
- Matig
- Ernstig
- Gedeeltelijk in remissie
- Volledig in remissie
Bron
DSM-5 – Nederlandse vertaling – American Psychiatric Association – Uitgeverij Boom (2014)
