Niet alle kinderen binnen een gezin hoeven (evenveel) geraakt te worden door emotionele verwaarlozing. Er zijn meerdere verklaringen te bedenken waarom het ene kind wel last heeft van de gevolgen van emotionele verwaarlozing en het andere kind nergens last van lijkt te hebben.
Emotionele verwaarlozing in het gezin: een schets
Je vond je familie van herkomst altijd al verwarrend. Misschien had je ergens wel door dat je gezin van herkomst op de een of andere manier niet helemaal lekker werkte, disfunctioneel was. Maar op de een of andere manier kon je niet precies benoemen wat het euvel was. Tot je realiseert dat er emotionele verwaarlozing in de kindertijd in het spel is. De kans is dat dat niet alleen voor jou en je broertjes of zusjes geldt. Maar ook voor je ouders (en hun ouders).
Gek dat jij er last van hebt en je broer of zus niet?
Ineens zie je waar je best beroerde zelfkennis door komt, dat je emotioneel bewust zijn onderontwikkeld is. Dat je het moeilijk vindt om je te binden aan anderen, dat je gebrekkig inzicht in menselijke relaties hebt. Misschien realiseer je je ook wel dat jij veel meer last hebt van het gevoel en de gevolgen van emotionele verwaarlozing dan je broer of zus. Gek ergens. Jullie zijn opgegroeid in hetzelfde gezin. Hoe kan dat?
* Lees ook: Armoede in je jeugd is slecht voor je gezondheid *
Wat is emotionele verwaarlozing eigenlijk?
Emotionele verwaarlozing heeft te maken met de manier waarop je ouders omgaan of omgingen met de emotionele dingen die zich voordoen bij kinderen en bij gezinnen. Kinderen die in dit soort gezinnen opgroeien leren niet goed om hun eigen emoties te lezen, begrijpen en uit te drukken. Sterker nog: ze leren precies het omgekeerde. Kinderen leren in zulke gezinnen dat emoties er niet toe doen, of geen aandacht verdienen. Bovendien leren ze ook niet dat inzicht in de eigen emoties en die van anderen nuttig zijn en leren ze niet de vaardigheden om blije, verbonden en emotioneel gezonde volwassenen te worden.
Emotionele verwaarlozing herkennen
Dus hoe zit het met die schets hierboven? Je ziet dat er sprake is van een emotionele leemte, het vermijden van zinnige gesprekken en een neiging om vooral heel oppervlakkig met elkaar om te gaan en nooit echt te bespreken wat er toe doet. Als je in zo’n gezin opgroeit, leer je aan dat emoties niet van belang zijn en is de kans groot dat je je alleen hebt gevoeld als kind. En misschien als volwassen kind van je ouders nog steeds. Dat is pijnlijk en lastig om te beseffen als je het op latere leeftijd alsnog inziet. Maar dat het pijnlijk is, maakt het niet minder nuttig.
* Lees ook: Als volwassene kiezen voor geen contact met je ouders:
pijnlijk, maar soms noodzakelijk *
Inzicht biedt ook handvatten voor heling
Het concept van emotionele verwaarlozing en de implicaties daarvan, zorgen ook voor een begripskader van je gevoelens. Het helpt ook om iets te doen aan de gevolgen. Misschien moet je alsnog leren ruimte te maken voor je eigen gevoelens en die van anderen. Misschien moet je het verdriet verwerken van een inzicht dat jij hebt opgedaan over emotionele verwaarlozing, maar verandert er niets in je gezin van herkomst. Dat is iets waartoe je je moet leren verhouden en dat is niet zo simpel.
Waarom heeft mijn broer of zus nergens last van?
Het kan heel verwarrend zijn om je te realiseren dat veel van de dingen waar je mee worstelt (mede) verklaard kunnen worden door emotionele verwaarlozing in je gezin van herkomst. Zeker wanneer je broers en/of zussen hebt die nergens last van hebben. Want ze zijn immers opgegroeid in hetzelfde gezin, onder dezelfde omstandigheden. Waarom heb jij er wel last van en zij niet? Eén ding zeg ik alvast: het is niet jouw eigen schuld, falen of tekortkoming. Maar er zijn wel verklaringen te bedenken waarom de één zich door emotionele verwaarlozing door het leven worstelt en de ander fluitend zijn weg vindt (of lijkt te vinden).
* Lees ook: Kindermishandeling leidt tot meer gevoeligheid voor stress en meer kans op depressies en angstklachten als volwassene *
Zes verklaringen waarom emotionele verwaarlozing niet voor elk kind hetzelfde is
1. Geslacht
Je zou hopen dat het in deze tijd niet meer uit zou moeten of mogen maken, maar de realiteit is anders. Sommige ouders vinden het gemakkelijker om empathie op te brengen voor het kind van hetzelfde geslacht als zij zelf zijn. Of juist andersom. Het kan gemakkelijk zijn dat de dochter of juist de zoon in het gezin meer emotionele aandacht krijgt dan het kind van het andere geslacht. En dit gebeurt niet allemaal heel erg duidelijk. Het gebeurt onder de radar, waardoor niemand door heeft dat er verschil zit in benadering van het ene en het andere kind. Maar dat het slechter te pinpointen is, wil niet zeggen dat het niet gebeurt.
2. Grote veranderingen binnen het gezin
Er kunnen omstandigheden zijn waar de ouders in het gezin mee worstelen. Hierdoor lekt hun emotionele energie en aandacht weg van de kinderen naar de dingen die acuut aan de hand zijn. Er kan structurele stress zijn, door bijvoorbeeld geldgebrek of een psychisch probleem. Maar het kan ook gaan om veranderingen die zich ineens voordoen, het verlies van een baan, een sterfgeval, een verhuizing of andere levensgebeurtenissen die alle aandacht van de ouders opslokken. Het kan zelfs dat een van de kinderen nog wel een tijd lang voldoende emotionele aandacht van de ouders weet te krijgen, maar dat dat niet geldt voor het andere kind.
3. Persoonlijkheid of temperament van het kind
Ik zei het al eerder. Als er sprake is van emotionele verwaarlozing in je gezin van herkomst is dat nooit (NOOIT!!!) jouw schuld als kind in dat gezin. 
Kinderen zouden er immers zelf nooit voor kiezen om emotioneel verwaarloosd te worden door hun ouders.
Wat ik wel wil aangeven is dat elk kind geboren wordt met zijn eigen unieke set van aangeboren karaktereigenschappen en temperament. De harde realiteit is dat hoe meer je van nature lijkt op je ouders, hoe meer ze je zullen begrijpen. En andersom. Dus hoe minder je op je ouders lijkt, hoe harder ze hun best moeten doen om te snappen hoe je in elkaar zit. Als het ene kind meer op de ouders lijkt dan het andere en dus min of meer automatisch beter ligt bij de ouders, geeft dat hun een emotioneel voor deel. Zelfs in een familie waarin er sprake is van emotionele verwaarlozing.
* Lees ook: Zes adviezen om je jeugdtrauma te overwinnen *
4. Kinderen kunnen voorgetrokken worden
Het is enorm schadelijk voor de ontwikkeling van een kind, maar ouders kunnen gewoon het ene kind leuker vinden dan het andere en het voortrekken. Zowel het voorgetrokken als het achtergestelde kind lopen hierbij trouwens emotionele schade op, maar wel op hele verschillende manieren. Het gaat in veel gevallen om een ouder met een narcistische inslag die vindt dat het ene kind hem of haar beter uit de verf laat komen dan het andere kind. Het kan zijn dat het ene kind het beter op school doet, ergens heel goed in is of een andere eigenschap heeft die de narcistische ouder van belang vindt. Het favoriete kind zal extra aandacht en bevestiging van de ouder(s) krijgen. Het hoeft niet eens ergens op te slaan of feitelijk te kloppen, maar het favoriete kind zal vermoedelijk minder last hebben van de gevolgen van emotionele verwaarlozing dan het andere kind.
5. Geboortevolgorde
Het woord geeft al duidelijk aan waar het om gaat. Wat waren de omstandigheden bij je ouders toen je geboren werd? Waren er al andere kinderen? Werd je als eerste, laatste of er tussenin geboren? Onderzoek toont aan dat eerstgeborenen en de jongste kinderen de meeste aandacht krijgen. De vraag hierbij in gezinnen waar emotionele verwaarlozing speelt natuurlijk of die aandacht ook goed is afgestemd op het kind, maar dat is een heel ander artikel. Maar als de oudste en jongste kinderen de meeste aandacht krijgen en je bent geen van beiden, dan trek je aan het kortste eind en krijg je minder aandacht. In Nederland zijn de meeste gezinnen kleiner. De meeste gezinnen hebben 1 of 2 kinderen in Nederland (zie ook CBS). Maar dat betekent niet dat er geen sprake is van emotionele verwaarlozing. Er zijn heel veel factoren die kunnen beïnvloeden welk kind, de oudste, jongste of er tussenin te maken kan krijgen met emotionele verwaarlozing. Sommige kinderen binnen een gezin maken meer kans om te maken te krijgen met emotionele verwaarlozing. Dat is niet leuk en ook niet eerlijk. Maar het is wel een feit.
* Lees ook: Rouwen om de dood van onze ouders
gaat over meer dan gemis *
6. Emotionele gevoeligheid
Sommige kinderen zijn emotioneel gevoeliger dan andere (*). Dit kan een kracht kan zijn wanneer je opgroeit in een familie die je leert met je gevoelens en emoties om te gaan. Maar wanneer je met je emotionele gevoeligheid wordt geboren in een gezin dat niet goed met gevoelens kan omgaan, zul je juist in negatieve zin de gevolgen van die gevoeligheid extra voelen. Wanneer je heel gevoelig bent en je ouders kunnen daar niet mee uit de voeten, zullen de gevolgen van emotionele verwaarlozing nog net een tandje harder binnenkomen dan bij anderen.
Niet iedereen maakt hetzelfde mee in het gezin
Bijna elk kind krijgt wel een of andere vorm van aandacht van hun ouders. De vraag die van belang is of dit ook emotionele aandacht is. En of het voldoende voor je is of was. Soms lijkt het alsof sommige kinderen in een gezin nul last hebben van emotionele verwaarlozing. Maar het kan ook zijn, dat je niet altijd weet wat er in ze omgaat, of dat de gevolgen van emotionele verwaarlozing in de kindertijd zich later alsnog aandienen. Het kan ook zijn dat ze echt nergens last van hebben, omdat ze gewoon door hun genen en hun temperament anders in elkaar zitten.
Vertrouw op je eigen waarheid
Ook als je broers of zussen nergens last van (lijken) te hebben, is dat geen reden om je eigen observaties over jezelf en je ervaringen in twijfel te trekken. Je eigen ervaringen zijn valide. De kans is groot dat je al minder bevestiging en waardering hebt gekregen als kind van je familie. Dat je niet gezien werd. En misschien is dat nog steeds zo. Je hoeft niet ook nog je eigen gevoelens en ervaringen weg te drukken of te bagatelliseren. Je verdient het om jezelf te vertrouwen en om te leren gaan met je gevoelens en je verdriet. Jij mag er zijn. Je gevoelens mogen er zijn. Ook als ze niet voldoende erkend worden door belangrijke anderen in je leven.
* Lees ook: Dit zijn de eigenschappen van een narcistisch gezin *
Jonice Webb en onderzoek naar emotionele verwaarlozing
Dit artikel is mede gebaseerd op publicaties van dr. Jonice Webb. Zij heeft zich gespecialiseerd in emotionele verwaarlozing van kinderen. Webb schreef er meerdere boeken over, zoals Running on Empty, overcoming your Childhood Neglect. Dit boek is in het Nederlands vertaald en komt in september 2020 uit onder de titel ‘Ongekende gevoelens – Over emotionele bagage en de invloed daarvan op (volwassen) kinderen’. Je kan de Nederlandse vertaling nu nog niet lezen, maar wel alvast reserveren bij bol.com of managementboek.nl. Ik wens je veel wijsheid en zelfinzicht en -acceptatie toe!
(*)
Jonice Webb heeft het zelf over Hoog Sensitieve Personen (HSP). Ik heb die term niet overgenomen en ervoor gekozen dit algemener te verwoorden. HSP lijkt vooralsnog een etiket dat veel mensen zichzelf opplakken. Het staat niet onder die noemer in de DSM-V, de diagnosebijbel voor psychiaters en psychotherapeuten. Dat kan ook zijn omdat het niet als ‘afwijking’ of stoornis wordt gezien, maar als eigenschap. Zelf heb ik de indruk dat de wetenschap er nog niet helemaal uit is wat betreft HSP. Hoewel er natuurlijk wel over gepubliceerd is. In het Nederlandse taalgebied bijvoorbeeld door prof. dr. Elke van Hoof, verbonden aan de Vrije Universiteit van Brussel met het boek Hoogsensitief. Ik heb dus besloten de term niet over te nemen, omdat ik er zelf ook nog niet uit ben. Maar ik nodig je van harte uit om er zelf in te duiken, als je wilt! Je mag ook altijd hieronder reageren met je eigen kijk op de zaak.
