Krijg je het al Spaans benauwd bij de gedachte aan een kleine Facebookvakantie? Ben je bang sociaal geïsoleerd te raken? Of vind je even geen Facebook wel een aantrekkelijke gedachte? Je bent vast niet de enige. Toch is even stoppen met Facebook misschien wel goed voor je. Het zou volgens onderzoekers de stress in je lijf verminderen.
Zelf ben ik nauwelijks nog actief op Facebook
Na het gedoe met het inmiddels ter ziele Cambridge Analytica en de doorlopende problemen rondom privacy en dataverzameling, zijn mensen sowieso al wat minder Facebookminded dan ze wellicht ooit waren. Ik heb mijn account niet opgeheven. Maar ik had er al langer een onaangenaam gevoel bij een deelde al jaren geen persoonlijke dingen meer op mijn Facebookpagina. Verder heb ik het aantal vage vrienden en kennissen teruggebracht. Er zijn nu nog maar enkele tientallen mensen die zogenaamde ‘Facebookvrienden’ zijn. Ik zie ook de meeste anderen van mijn contacten weinig of niks op Facebook doen. Ik snap dat ook wel, want waarom zou je? Misschien ben ik al een beetje social media-moe. Ik zat zo’n vijftien jaar geleden al op een van de eerste (onbekende en al heel lang opgeheven) platformen en heb meerdere zien komen en gaan en ik geloof het inmiddels wel een beetje.
Facebook als plek om sociale contacten te onderhouden
Maar ik begrijp ook wel dat dit niet voor iedereen zo is en dat voor sommigen Facebook nog steeds een belangrijk platform is. Zo lees ik regelmatig in de media dat de meeste mensen bijvoorbeeld hun nieuws via platforms als Facebook tot zich nemen. Ik veronderstel dat er heel veel mensen zijn die dagelijks meerdere keren op Facebook inloggen om te kijken of er nog nieuwe dingen in hun timeline staan. Of om zelf dingen te delen en om te kijken hoeveel likes men heeft vergaard. Ik ben er zelf wel cynisch over, maar ik zie ook wel dat Facebook voor veel mensen ook een plek is om contacten te onderhouden en aan te gaan, om te weten wat er speelt in de levens van de anderen, enzovoort. Eenduidige cijfers heb ik niet gevonden, maar na een kleine surfactie lijkt het erop, dat mensen gemiddeld zo’n 30 tot 55 minuten per dag doorbrengen op Facebook. Ik vind dat zelf schrikbarend veel, maar ieder zijn ding.
Minder tevredenheid en ook minder stress door Facebookpauze
Maar net als in het echte sociale leven, hebben de contacten op Facebook ook een keerzijde. Je onderhoudt niet alleen contacten, maar je komt ook in aanraking met dingen die je stress opleveren. Je kan hierbij denken aan bijvoorbeeld afgunst en online geroddel. In een artikel dat in maart 2018 gepubliceerd werd in de Journal of Social Pscychology, hebben onderzoekers van de University of Queensland de resultaten van onderzoek gedeeld over wat er gebeurde wanneer fervente Facebookgebruikers even een pauze namen van dat platform. De onderzoekers verwachtten dat mensen die tijdelijk stopten met Facebook minder tevreden met hun leven zouden zijn. En ze gingen er van uit dat hun stressniveaus zouden afnemen. De uitkomsten van hun onderzoek waren in lijn met hun verwachtingen en waren (vertaald) ‘in overeenstemming met de ambivalente gevoelens die de meest actieve gebruikers van Facebook kunnen typeren.’
Rafelrandjes aan het onderzoek
Zoals eigenlijk altijd is er op dit onderzoek wel wat op te merken. Het is namelijk zo goed als onmogelijk om ‘perfect’ onderzoek zonder beperkingen te doen. Zeker in de sociale wetenschappen. Daarom volgt hier wat meer toelichting op de manier waarop het onderzoek is uitgevoerd en waar de tekortkomingen in het onderzoek liggen.
Vragenlijsten en stressniveaus meten door cortisol in speeksel
Onderzoeker Vanman en zijn team nodigden 138 actieve Facebookgebruikers uit in het psychologielab en namen monsters af van het stresshormoon cortisol. Verder lieten zij de deelnemers vragenlijsten invullen over hun Facebookgebruik (gemiddeld 2,8 uur per dag per persoon), de tevredenheid met hun leven, ervaren stress, hun stemming en mate van eenzaamheid. De gegevens die verzameld waren met de vragenlijsten, wezen erop dat de actievere Facebookgebruikers tevredener met hun leven waren en zich minder eenzaam voelden. Zodra de deelnemers klaar waren met de vragenlijst, werd de helft van de deelnemers verteld dat van hun verwacht werd dat ze vijf dagen lang niet op Facebook zouden kijken. (In de advertentie waarin naar deelnemers werd gezocht, stond al dat dit kon gebeuren.) Alle deelnemers werd vervolgens gevraagd wat ze verwachtten van de komende vijf dagen en er werd opnieuw een cortisolmonster afgenomen. Na afloop van de vijf dagen kwamen de deelnemers weer naar het lab om de vragenlijsten opnieuw in te vullen. En verder vertelden ze over wat ze op sociaal vlak hadden gedaan in de tussenliggende zondag. Ten slotte werd nogmaals een cortisolmonster afgenomen via het speeksel.
“mijn leven valt stil wanneer ik niet op facebook kan”
De mensen die stopten met Facebook hadden lagere cortisolniveaus
Vrijwel alle deelnemers die vielen in de groep die vijf dagen niet op Facebook mocht, schreven dat zij verwachten een rottijd te zullen hebben. Een deelnemer schreef (vertaald): “Ik ga me waarschijnlijk overstuur voelen, omdat mijn sociale leven helemaal stilvalt wanneer ik niet op Facebook kan. Ik kan mijn vrienden dan niet op Facebook vinden en ik heb het gevoel dat ik achterblijf, omdat ik niet op de hoogte ben van wat er in die vijf dagen met mijn Facebookvrienden gebeurt.” De resultaten van het onderzoek kwamen overeen met wat de Facebook-loze deelnemers verwacht hadden. Ze waren minder tevreden dan degenen die wel gewoon op Facebook mochten.
Degenen die wél op Facebook mochten, waren extra tevreden
Sterker nog: degenen die op Facebook mochten blijven, waren juist nog tevredener geworden. Zelf vraag ik me af of dat kan komen omdat ze zich extra bevoorrecht voelden dat ze in de groep waren ingedeeld die mochten blijven Facebooken, maar dat terzijde. Er was geen verschil in stemming tussen beide onderzoeksgroepen. De groep die niet op Facebook mocht, verwachtte daardoor minder tevreden te zijn met hun leven. Maar deze groep rapporteerde wel dat ze gemiddeld ruim twee uur extra op de zondag hadden doorgebracht met het in real life ontmoeten van mensen vergeleken met de deelnemers die op Facebook mochten blijven. Facebook mochten blijven. Verder waren de cortisolniveaus in de Geen-Facebookgroep gedaald gedurende het onderzoek.
Over cortisol en over zelfrapportage in onderzoek
Cortisol is zoals aangegeven, het stresshormoon en wordt vaak gezien als een fysiologische manier om stress te meten. Het lastige is alleen dat cortisolniveaus nogal op en neer gaan en de onderzoekers in dit onderzoek maar drie metingen hebben gedaan. Degenen die geen Facebook mochten gebruiken gaven zelf dan ook helemaal niet aan dat ze minder stress ervoeren na afloop van de vijf dagen. De cortisolniveaus van deze deelnemers strookten ook niet met de zelf gerapporteerde stressniveaus. Verder was ook geen verband in het onderzoek te zien tussen de cortisolniveaus en bijvoorbeeld de intensiteit van het Facebookgebruik. Om het nog lastiger te maken, beseffen mensen niet altijd zelf dat ze stress hebben. Ook is het algemeen bekend dat zelfrapportage op meerdere vlakken tekort kan schieten: mensen hebben blinde vlekken of kunnen bijvoorbeeld sociaal wenselijke antwoorden geven.
De onderzoekers bevelen regelmatige Facebookpauzes aan
Volgens de onderzoekers is hun onderzoek het eerste dat aan de hand van fysiologische metingen de effecten van Facebookgebruik aantoont, die gevolgen kunnen hebben voor de gezondheid. Hun interpretatie is dat korte pauzes van Facebook goed voor de gezondheid is. Langdurige stress leidt immers tot mentale en fysieke gezondheidsproblemen. En het stresshormoon cortisol zou afnemen door een Facebookpauze.
Voorbarige conclusie op basis van te weinig gegevens?
Maar die conclusie lijkt minstens wat voorbarig te zijn en wat al te specifiek. De deelnemers hebben alleen een verslagje geschreven over de zondag die in de onderzoeksperiode viel. Maar er is niks bekend over wat degenen die niet op Facebook verder hebben gedaan met de tijd die ze anders op Facebook door zouden hebben gebracht en of dit on- of offline was.
Minder stresshormoon door andere oorzaken?
Zou het kunnen dat de cortisoldaling kwam doordat deze groep bijvoorbeeld minder online was, mensen in het echt gingen ontmoeten, of buiten gingen wandelen? Zou zoiets niet belangrijker kunnen zijn dan het alleen wegblijven van Facebook? En wat zeggen cortisolniveaus als mensen zelf niet aangeven dat ze zich minder gestrest voelen? En wat zeggen de antwoorden op die vragenlijsten zelf? Ook de tevredenheid met het leven is een lastige. De onderzoekers gaven dit zelf ook aan, maar er is een groot verschil tussen zelf de keuze maken om een tijdje met Facebook te stoppen of om iets gedeeltelijk (deelname was immers vrijwillig) opgelegd te hebben gekregen. Dit zijn zaken die zeker van invloed kunnen zijn op de uitkomsten van het onderzoek.
Dit onderzoek roept desondanks wel veel interessante vragen op
Maar ook als je kritisch kijkt naar de opzet en de uitkomsten van het onderzoek, levert dit onderzoek wel food for thought op. Zelf vind ik het bijvoorbeeld opvallend dat de mensen die niet mochten Facebooken ontevredener waren, maar wel meer sociale contacten in real life leken te onderhouden. Je zou op het eerste gezicht denken dat verbindingen in het echte leven, bijdragen aan tevredenheid en geluk. Of zaten deze mensen met hun gemiddeld bijna drie uur per dag vooral veel op Facebook omdat ze op de een of andere manier sociaal onhandig waren? Zou het kunnen dat die onhandigheid dan online misschien minder een issue was dan in het echte leven? Je zou zeggen dat meer echte sociale contacten in het algemeen juist een positief gevolg is van het wegblijven van Facebook. Ik vermoed dat ook allerhande onderzoekers verschillende vragen en kanttekeningen bij dit onderzoek hebben, die misschien wel leiden tot vervolgonderzoek dat op iets robuustere wijze nieuwe inzichten biedt.
Pauzes van sommige gewoontes leiden misschien tot inzicht en betere keuzes
Net zoals er in januari een maand zonder alcohol was, zijn er soms ook initiatieven om een bepaalde periode iets niet te doen om te kijken wat dat oplevert. Denk bijvoorbeeld aan een tijdje offline gaan. Ik drink zelf weinig en heb dus regelmatig alcoholvrije maanden. Ook kan ik heel goed zonder mijn smartphone en ben ik probleemloos uren, dagdelen of langer offline. Ik heb zelf daarom ook mijn bedenkingen over allerhande pauzes van, laten we het ‘semi-verslavingen’ noemen. Als je van jezelf weet dat je verslavingsgevoelig bent, is het sowieso goed om dat elke dag gedurende het hele jaar wat rustiger aan te doen met alcohol, internet, Facebook of wat het ook maar is. Maar andersom geredeneerd kan misschien zo’n pauze wel nieuwe inzichten bieden. Van ‘ik voel me fitter en scherper als ik niet drink’ tot ‘ik voel me rustiger en houd meer tijd over als ik even offline ga’. Het zou zomaar kunnen, nietwaar?
Voorkomen is beter dan genezen, maar die lat ligt best hoog
Als die nieuwe inzichten vervolgens tot duurzaam verstandigere keuzes leiden, zijn al die breaks, pauzes en vakanties misschien alsnog wel waardevol. Maar volgens mij alleen als je iets al te vaak of te veel doet. Eigenlijk zou je dat moment voor moeten willen zijn. Maar ik besef ook dat die lat best hoog ligt. Als je dit leest en van jezelf weet dat je (te?) veel op Facebook zit, of online, of te vaak drinkt, is het misschien zo gek nog niet om even een flinke pauze in te lassen en te kijken wat dat je oplevert. Succes!
