Zes adviezen om je jeugdtrauma te overwinnen

Omgaan met ontwikkelingstrauma is verdomd lastig. Er zijn geen makkelijke oplossingen om de gevolgen van je jeugdtrauma aan te pakken. Maar dat betekent niet dat je niet kan proberen er alles aan te doen om je leven weer op de rit te krijgen. Hier zijn zes dingen die je kan doen om te proberen je trauma, voor zover mogelijk, achter je te laten. Het opschrijven is gemakkelijker dan het ook echt doen en doorleven. Dat besef ik zondermeer. Toch hoop ik dat je iets aan deze zes adviezen zult hebben.

* Lees ook: Hoe ontwikkelingstrauma ons leven voor altijd negatief beïnvloedt *

1. Realiseer je wat het probleem is waar je mee moet leren omgaan

Om een ingewikkeld probleem aan te kunnen pakken, is het belangrijk om goed te doorzien wat het probleem precies is. Complex trauma is hierop geen uitzondering. Vermijding is een veel voorkomende manier om om te gaan met spanningen. Daardoor kan wanneer je volwassen bent de gevolgen van je ontwikkelingstrauma zich op verschillende manieren manifesteren. De manier waarop dat gebeurt, is niet altijd duidelijk en direct terug te voeren op je ervaringen als kind. Hoewel er wel steeds meer bekend wordt over complex trauma, wordt het heel vaak niet herkend. Of pas heel laat, wanneer mensen al jaren geleden hebben onder de niet herkende gevolgen.

Diagnoses die gesteld worden zijn incompleet

Heel veel mensen krijgen van psychotherapeuten allerhande labels toebedeeld, Van een bipolaire stoornis, verschillende persoonlijkheidstoornissen, of angst -en stemmingstoornissen, voordat het duidelijk wordt dat er sprake is van complex trauma. Het is niet zo dat die labels zondermeer fout of onterecht zijn. Complex trauma heeft natuurlijk invloed op je persoonlijkheidsontwikkeling. Maar die labels leveren een incompleet beeld op en doen je geen recht.

* Lees ook: Kindermishandeling leidt tot meer gevoeligheid voor stress
en meer kans op depressies en angstklachten als volwassene *

Problemen worden vaak niet gelinkt aan complex trauma

Symptomen die samenhangen met een post-traumatische en/of dissociatieve stoornis zijn moeilijk te herkennen. Ze zijn vooral terug te zien in hoe men omgaat met persoonlijke relaties, zelfzorg en problemen op het werk. Het gedrag wordt niet gelinkt aan de traumatische ontwikkeling, maar aan andere factoren. Mensen geven zichzelf vaak de schuld en hun zichzelf beperkende patronen worden versterkt. Ook houdt men vaak een afstand houdt tot andere mensen. Hoe dat komt?

Mensen realiseren zich vaak niet dat er sprake is van jeugdtrauma

Om te beginnen weten mensen vaak zelf niet dat ze last van vroegkinderlijk trauma hebben. Een eerste manier om er mee om te gaan was vermoedelijk om het weg te duwen, omdat je niet in de positie was het probleem als kind aan te pakken. Daarnaast zijn zowel slachtoffers als anderen geneigd om het er liever maar niet over te hebben. Zowel slachtoffers als anderen zijn sterk geneigd de pijn te bagatelliseren en weg te drukken. Voor zowel het slachtoffer als de mensen eromheen is het soms (te) pijnlijk om de feiten rondom jeugdtrauma onder ogen te zien. Het wegmoffelen van die gevoelens houdt niet alleen het probleem in stand, maar kost ook heel veel mentale energie. Met alle gevolgen van dien.

Jeugdtrauma wordt vaak slecht herkend en blijft onbehandeld

Ook wanneer mensen wel in therapie gaan is er een probleem. Om te beginnen is de kans groot dat het trauma überhaupt niet aan de orde komt en de therapeut zich vooral richt op het behandelen van de symptomen, zonder de onderliggende problematiek aan te kaarten. In dat geval richt men zich op de depressie, de angsten, de verslaving, de eetproblemen enzovoort. Het kan ook zo zijn dat de therapeut het probleem wel ziet en wil aanpakken, maar dit tot weerstand bij de patiënt (of cliënt) en zijn familie leidt. Door het probleem niet onder ogen te zien, ontstaat een vicieuze cirkel.

Schaamte, schuld en pijn weerhouden je ervan om de pijn van je jeugdtrauma onder ogen te zien

Schaamte, schuld en psychologische pijn zorgen ervoor dat het probleem niet wordt herkend of het wordt ontkend. Patiënten blijven vastzitten in het patroon uit het gezin waar ze vandaan komen. Ze vegen onterecht de mishandeling en verwaarlozing onder het tapijt en doen alsof alles prima was. Wanneer een hulpverlener vraagt naar hun jeugd komt het vaak voor dat men zegt dat die goed was. Maar wanneer er doorgevraagd wordt, kunnen de mensen die goede jeugd niet toelichten. Dat is een teken aan de wand.

* Lees ook: Acht inzichten over veerkracht die je moet weten *

Erkennen dat je slachtoffer bent is pijnlijk

Op de een of andere manier moeten we met het trauma zien te leven en het tot op zekere hoogte achter ons laten. Weg zal het nooit zijn, maar ontkenning leidt niet tot een oplossing. Niet alleen is het voor mensen zelf enorm moeilijk om in te zien dat ze de gevolgen ondervinden van ontwikkelingstrauma. Het gaat vaak om dingen die al vroeg in de jeugd, in de pre-verbale fase, ontstaan. Daardoor weet men weet dus in zekere zin niet beter. Bovendien is er zowel kans op ontkenning of vermijding van het onderwerp. Het is vaak te pijnlijk is of om zichzelf te identificeren als slachtoffer. Deze manieren om er (niet) mee om te gaan zijn invoelbaar, maar ze houden ook het probleem in stand.

Ook als je alles ontkent of vermijdt, blijf je slachtoffer van je jeugdtrauma

Je was niet alleen slachtoffer in je jeugd. Maar je houdt ook je eigen slachtofferschap in stand. Dus of je blijft slachtoffer en bent boos en hulpeloos. Of je ontkent dat je slachtoffer bent van een jeugdtrauma. Maar ondertussen uit het zich wel doorlopend in je gedrag en dat heeft vaak negatieve gevolgen.

Disfunctionele patronen gaan van generatie op generatie

In het ergste geval doen we het zelf nog eens dunnetjes over wanneer we zelf een gezin stichten. Niet omdat het is wat we willen, maar omdat het is wat we kennen. Mensen herhalen vaak de patronen waar ze mee zijn opgegroeid. Wanneer dat disfunctionele patronen waren, is de kans groot dat je die meeneemt en overdraagt op je eigen kinderen. Niemand wil dat natuurlijk, maar onbewust gebeurt het toch. Hierdoor worden de problemen van generatie op generatie op elkaar overgedragen.

Mishandeling en verwaarlozing worden steeds weer door gegeven

Wanneer je in staat bent dit soort patronen te zien en te zien dat je ouders of opvoeders waarschijnlijk vooral overdragen wat ze zelf hebben meegemaakt, maakt dit je misschien milder naar hun toe. Misschien kan je wat filosofischer naar je eigen trauma kijken. Wanneer je in staat bent om te erkennen dat jij pijn ervaart, maar dat degene die dat veroorzaakt heeft wellicht zelf ook slachtoffer was, kan je je helpen om je situatie met wat meer afstand bekijken. Niet om alles goed te praten. Dat zit er misschien niet in. Maar het kan je wel helpen om voor jezelf de situatie te leren accepteren voor wat het is. Misschien kan je daar nieuwe kracht uit putten.

Doorbreek die ellende en leef een fijner leven

Ten slotte is je bewust zijn van je eigen ervaringen ook goed indien of wanneer je zelf ouder wordt. Jij geeft dan niet meer die intergenerationele ellende door. Je zult het beest in de ogen moeten kijken om verder te komen. Het is wat het is. Hoe moeilijk ook. Jijzelf, de mensen om je heen en je eventuele nageslacht zullen je dankbaar zijn.

* Lees ook: Leid je leven in volle aandacht met deze zeven tips *

2. Probeer bewust in het moment te blijven

Emotionele ontregeling is een veelvoorkomend kenmerk van onopgelost trauma. Heel vaak is er sprake van verdoving en dissociatie, van het doorlopend vastzitten in je gedachten, of van een mengeling van beide. Traumatische ervaringen hangen samen met het vermijden van je diepste zelf, herinneringen en emoties. Daardoor hebben mensen met traumatische ervaringen vaak moeite om in het nu te blijven wanneer ze alleen of met anderen te zijn.

Leer je gevoelens onder ogen te zien en te benoemen

Je kan wel leren om in het moment te blijven. Je kan zo ook leren om moeilijke emoties niet steeds weg te drukken. Dit heb je mogelijk al vroeg geleerd als een overlevingsmechanisme. Het is beter om je emoties en gevoelens te leren (h)erkennen en benoemen. Het benoemen van je gevoelens helpt je om er mee om te gaan. Dit klinkt misschien vaag, maar het is wetenschappelijk aangetoond.

Mindfulness, meditatie en zelfcompassie kunnen je helpen

Het bij je gevoel blijven, kan je leren door bijvoorbeeld aan mindfulness meditatie te doen. Er zijn vormen zoals mindfulness based stress reduction (MBSR) en mindfulness based cognitive therapy (MBCT) die door steeds meer professionele behandelaars worden ingezet. Veel mindfulnesstrainingen bestaan uit een programma van acht weken in een groep. Ik kan me voorstellen dat als je echt met lastige problematiek zit, zoals complex trauma, je je wellicht meer op je gemak voelt in een individuele behandelsetting. Meditaties die gaan over compassie en liefdevolle vriendelijkheid die op oosterse tradities zijn gebaseerd, kunnen je helpen. Ze helpen je om te leren lief voor jezelf en voor anderen te zijn. Daarmee pak je een kernprobleem van je trauma aan. Ook zelfcompassie kan je helpen. Door jezelf als het ware te geven wat je nodig had en hebt, leer je ook jezelf te steunen en te troosten.

* Lees ook: Er is maar één geluksfactor die er enorm toe doet
volgens Harvard onderzoek *

Wees voorzichtig met mindfulness bij ontwikkelingstrauma

Ik ben zelf wel overtuigd van de kracht van mindfulness en meditatie. Maar het werken aan je bewustzijn kan ook nadelen hebben wanneer je last hebt van jeugdtrauma’s. Als je je alsnog bewust wordt van emoties en herinneringen waar je nog niet goed mee om kan gaan, kan dit ook de problemen verergeren. Hierdoor kan je opnieuw getraumatiseerd worden. Dus als je je eigen bewustzijn met mindfulness traint, doe dat dan in kleine porties. Doe het bij voorkeur als onderdeel van een professionele behandeling, zodat je goed leert omgaan met je grenzen en met wat je wel of niet aan kan als er moeilijke dingen boven komen drijven. Die kans is ruim aanwezig en dan is het fijn als je een goede behandelaar hebt, met wie je het kan bespreken. Leuk wordt het natuurlijk nooit, maar het helpt je misschien wel bij je verwerking.

Krijg de tools in handen om met je problemen om te gaan

Door je trauma kan je misschien niet altijd goed met je emoties omgaan. Je zult dus moeten leren je emoties te reguleren en is het van groot belang om anders met gevoelens en emoties te leren omgaan. Dit hangt ook weer samen met je eigen bewustzijn. Wanneer je goed gereedschap hebt om met je emoties om te gaan, kan je leren om op een betere en bewustere manier te dealen met lastige situaties die je tegenkomt, zonder dat je bang hoeft te zijn dat je het alleen maar erger maakt.

Stap uit de vicieuze cirkel die je steeds weer tot slachtoffer maakt

Door beter met moeilijke dingen om te leren gaan, kan je uit de vicieuze cirkel stappen die ervoor zorgt dat je je jezelf steeds opnieuw tot slachtoffer maakt en jezelf afhankelijk maakt van waardering door anderen. Alleen door beter met je problemen om te gaan, kan je vooruitgang boeken. Dit is een traag en altijd doorlopend proces, maar stukje bij beetje verander je van koers. Beetje bij beetje stapelen de positieve veranderingen in je leven zich op, waardoor je uiteindelijk met hard werken en flink afzien je bestemming bereikt. Er zijn naast mindfulness georiënteerde behandelingen nog meerdere therapievormen die je stapje voor stapje kunnen helpen om met je trauma’s en de gevolgen ervan om te leren gaan.

3. Herschrijf je eigen verhaal over je jeugdtrauma

Door je trauma is je brein vooral bezig met je angsten. Hierdoor ben je misschien geneigd om de manier waarop je jezelf en anderen en de de wereld vooral in een negatief en bedreigend licht te zien. Dit is een vorm van zelfbescherming. Het helpt je voorkomen dat iemand je weer pijn doet. Nadeel is dat je er wel een hoge prijs voor betaalt. De kans is groot dat je door je angsten ook nieuwe positieve ervaringen uit de weg gaat. Je bent misschien geneigd om mensen negatief te benaderen en niet teveel van ze te verwachten. Dat is feitelijk een vorm van verwachtingsmanagement om teleurstellingen te voorkomen. Misschien werkt dat ergens wel, maar je gaat zo ook verbinding met anderen uit de weg. Gebrek aan vertrouwen in het algemeen en zelfvertrouwen in het bijzonder, liggen vaak ten grondslag aan je gedrag en je beslissingen.

Je oude beschermingsmechanismen worden een belemmering

Het is heel logisch en begrijpelijk dat je je zulke patronen als kind hebt eigen gemaakt uit een vorm van lijfbehoud. Maar als volwassene dienen ze niet langer je doel en beperken ze je alleen maar. Doordat je te rigide wordt in je gedrag en je negatieve kijk op de wereld, word je in zekere zin in je jeugdtrauma bevestigd. Je gaat geen verbindingen aan en ook wanneer je dat wel doet, houd je mensen misschien onnodig op een afstand. Dit bevordert de onderlinge relatie niet. Door niet te veranderen, houd je je eigen jeugdtrauma in stand. Dat is iets wat je niet voor jezelf moet willen. Alleen jij kan dat aanpakken, ook als je ondersteuning door anderen nodig hebt.

* Lees ook: Depressie: oorzaken, gevolgen en behandeling.
Inzetten op praten of pillen? *

Kom uit je overlevingsmodus door het verhaal over je jeugdtrauma te vertellen

Door je eigen verhaal opnieuw vorm te geven en je jeugdtrauma vanuit een breder perspectief te bezien, kan je jezelf helpen om uit je overlevingsmodus te komen en jezelf, anderen en het leven in het algemeen positiever te bezien. Er is wetenschappelijk aangetoond dat het herschrijven van je eigen verhaal daarbij kan helpen. Natuurlijk klinkt dit simpel. Maar dat is het zeker niet. Je moet je dan immers ook bezighouden met pijnlijke onderwerpen. Je zult moeten leren om daar op de een of andere manier mee om te gaan. Er zijn verschillende vormen van therapie, zoals bijvoorbeeld narratieve therapie en exposure therapie die je kunnen helpen om met je trauma’s en je emoties te leren omgaan en ervoor te zorgen dat je bijvoorbeeld niet steeds weer getriggerd of overstuur wordt door dat je jeugdtrauma weer wordt geactiveerd.

Word je eigen 2.0 versie en leid een fijner leven

Het is belangrijk om je oude patronen te vervangen voor nieuwe patronen als onderdeel van het herschrijven van je levensverhaal. Je kan bijvoorbeeld actief nieuwe positieve ervaringen opzoeken. Je kan langzaam maar zeker leren dat het leven ook gewoon leuk kan zijn in plaats van alleen maar moeilijk en pijnlijk. Alleen dat besef kan al erg veel verdriet opleveren. De kans is immers groot dat je leven heel lang wel vooral moeilijk en pijnlijk was. Het inzicht dat het leven niet alleen maar rottig hoeft te zijn, betekent ook dat je waardevolle tijd bent verloren onderweg. Dat gevoel is begrijpelijk en mag je er best laten zijn. Het is namelijk ook echt heel erg pijnlijk en verdrietig. Dat verdient ruimte om te rouwen.

Word je eigen authentieke 2.0 versie!

Maar wanneer het je lukt om stukje bij beetje positiever in het leven staat, kan je daar ook de vruchten van plukken. Je bent niet langer het slachtoffer dat je was. Je wordt je eigen 2.0 versie van jezelf. Je slaat nieuwe wegen in. Je doet nieuwe ervaringen op. En je leert nieuwe gevoelens kennen. Zoals gezegd is het blijven hangen in oude patronen een recept voor een ongelukkig leven. Het vergroot de en kans op opnieuw getraumatiseerd raken. Dat wil je waarschijnlijk niet meer. Dus heb je genoeg reden om heel hard met jezelf aan de slag te gaan om die patronen stukje bij beetje te onderkennen, bij te stellen en af te leren.

Met vallen en opstaan gestaag vooruit gaan

Dat afleren van die patronen kan ook heel lastig zijn. Ze zijn er al zolang dat je niet beter weet en dat ze een tweede natuur voor je zijn geworden. Soms zal je teleurgesteld raken. Dat heeft iedereen weleens. Maar misschien moet jij met jouw bagage dan wel leren om dat niet direct bij de pakken neer te zitten. Je hoeft je niet gelijk hulpeloos te voelen. Het helpt je wanneer je leert om dit soort patronen bij jezelf (en soms ook anderen) te doorzien. Verder helpt het om te beseffen dat je onderweg naar je nieuwe zelf nog weleens kan struikelen. Dat hoort erbij en dat is ok.

* Lees ook: Zinvol leven begint met loslaten. Het liefst vandaag nog! *

Je zult struikelen, maar je leert er ook van

Het enige wat jij dan moet doen is opstaan en weer verder lopen. Langzaamaan zal je steeds minder vallen en steeds meer vertrouwen hervinden dat je nieuwe weg een goede weg is. Ook tegenslagen horen bij het leven. Fouten maken of struikelen hoort bij het leren van nieuwe dingen. Dat is vervelend, maar niet erg: je leert steeds weer iets bij.

* Lees ook: Deze tien vragen helpen je om te kijken of je teveel stress hebt *

4. Zorg goed voor jezelf

Onopgelost ontwikkelingstrauma leidt heel vaak tot een negatief zelfbeeld. We geven onszelf de schuld wanneer iets niet goed gaat. Vaak hebben we het gevoel dat we nooit en te nimmer goed genoeg zijn. We leven in de verkeerde veronderstelling dat we geen liefde of zorgzaamheid verdienen. Vaak hebben we het gevoel dat we niet de moeite waard zijn. Daardoor kan goed zorgen voor jezelf raar en ongemakkelijk aanvoelen. We hebben immers nooit meegekregen dat we er mochten zijn. Nooit voelden we ons de moeite waard. We waren als kind vooral bezig met overleven in een situatie waaraan we niet konden ontsnappen. Daardoor is goed voor jezelf zorgen is waarschijnlijk onbekend terrein voor je. Maar dat betekent niet dat het ook egoïstisch is of dat je het niet zou verdienen. Pas gewoon goed op jezelf. Zorg voor jezelf zowel fysiek als in emotioneel opzicht.

Zelfzorg is lastig voor mensen die te maken hadden met verwaarlozing

Het idee dat je het waard bent om goed voor jezelf te zorgen kan een ver van je bed show zijn. Vooral wanneer er sprake was van een patroon van verwaarlozing. Verwaarlozing hoeft overigens niet altijd duidelijk te gaan om zaken als slecht eten of slecht gekleed gaan. Het kan ook zijn dat je ouders in emotioneel opzicht niet aan je behoeften konden voldoen. Dat lijkt wellicht op het eerste gezicht minder problematisch. Maar juist omdat het voor de omgeving niet zo duidelijk is, betekent dit ook dat je als kind vaak het gevoel hebt er alleen voor te staan. Dat heeft wel degelijk gevolgen voor je emotionele ontwikkeling.

* Lees ook: Armoede in je jeugd is slecht voor je gezondheid *

Zelfzorg is niet egoïstisch. Zelfzorg is noodzakelijk na jeugdtrauma

Wanneer er sprake is van verwaarlozing, moet je jezelf misschien in kleine stapjes aanleren dat je je niet schuldig of egoïstisch hoeft te voelen wanneer je goed voor jezelf zorgt. Je moet leren accepteren dat het niet alleen ok is om dat te doen. Maar dat dit ook nodig en vriendelijk voor jezelf. De laatste stap is om te leren dat goed voor jezelf zorgen kan ook iets zijn waar je trots op en dankbaar voor bent. Goed voor je zelf zorgen is niet alleen nuttig, maar ook plezierig. Door goed voor jezelf te zorgen, werk je ook aan je zelf. Werken aan je veerkracht, helpt bij het werken aan de gevolgen van je jeugdtrauma.

Je mag rouwen om de dingen die je als kind hebt meegemaakt

Natuurlijk mag je rouwen om de dingen die je overkomen zijn. En je mag rouwen om de dingen die je als kind gemist hebt. Misschien moet je zelfs wel rouwen. Maar iets ‘moeten’ is vermoedelijk het laatste waar je op zit te wachten. Wie weet kan je over een jaar of wat zelfs dankbaar zijn voor het leven dat je hebt.

5. Zoek steun bij je het verwerken van je jeugdtrauma

Trauma zorgt voor verwijdering tussen mensen. Zeker wanneer je dat trauma al vroeg in je leven hebt opgelopen en dat kan ertoe leiden dat je geneigd bent alles alleen te doen. Je was immers altijd al op jezelf teruggeworpen? Maar dat is niet per se de beste manier om het aan te pakken. Sommigen komen ver in hun uppie. Maar voor de meesten van ons is dat niet haalbaar. Door helemaal alleen aan je jeugdtrauma te werken kan het trager gaan dan je misschien zou willen en ook op een gegeven moment stagneren. Je kan hulp en steun zoeken bij je vrienden, je geliefde. Misschien bij sommige familieleden en bij een therapeut.

* Lees ook: Beïnvloed je geluksgevoel met deze 12 adviezen *

Leren om om steun te vragen is een belangrijke vaardigheid

Leren om hulp en steun te vragen, hoort ook bij het leren goed voor jezelf te zorgen. Dat kan lastig zijn wanneer je vertrouwen in het verleden is beschaamd. Maar het is wel een stap die nodig is om te zetten. Het is belangrijk om steun te vinden bij anderen wanneer je het moeilijk hebt. Of juist niet. Soms kan het ook juist fijn zijn om even niet met je problemen te dealen. Je kan ook gewoon iets leuks doen met vrienden. Afleiding zoeken van de dingen die je pijn doen kan soms ook heel goed voelen. Steun leren zoeken en accepteren is niet alleen nuttig voor het proces zelf. Het is ook een vaardigheid die je in de rest van je leven goed kan gebruiken. Iedereen heeft weleens hulp nodig en dat is ok.

6. Kweek geduld. Voor jezelf en anderen

Het kost tijd om te groeien, nieuwe dingen te leren en oude dingen af te leren. Er zullen momenten gaan dat alles duidelijk soepeler en gemakkelijker gaat dan voorheen. En er zullen momenten zijn dat je het einde van de tunnel even niet meer ziet en het oneindig lang lijkt te duren. Wat belangrijk is, is om je uiteindelijke doel -het leiden van een beter leven– voor ogen te blijven houden. Juist wanneer het even tegenzit, is het belangrijk dat je jezelf kan vertellen dat je het nu moeilijk hebt, maar dat dat ook weer voorbij zal gaan. Natuurlijk moet je er dan ook in geloven.

Werken aan jezelf en je jeugdtrauma kost tijd, aandacht en energie

Het is belangrijk om te werken aan je geduld, je compassie en je nieuwsgierigheid. Besef goed dat je eigen doorlopende inzet in dit proces belangrijker is dan snel succes willen. Zo werkt het (helaas) niet. Deze dingen kosten nu eenmaal tijd, aandacht energie. Bovendien is het leven zelf een lang leerproces. Zolang je geestelijk gezond bent kan je altijd bijleren, altijd nieuwe vaardigheden aanleren en altijd tot nieuwe inzichten komen.

* Lees ook: Dit zijn de 10 basisvoorwaarden voor een waardig en bloeiend leven *

Alles is in flux en het leven blijft constant veranderen

Het leven is altijd in flux. Het stroomt altijd door. Wanneer je dit begint te doorzien, zal dat ook je houding over verandering zelf misschien wel veranderen. Niks blijft hetzelfde en alles verandert doorlopend. Je kan je altijd in nieuwe richtingen begeven. Elke dag is een nieuwe dag om nieuwe dingen te doen of te leren. Je bent morgen, of volgend jaar of over vijf jaar niet meer de persoon die je gisteren (of langer geleden) was. Er is leven na je jeugdtrauma. Alles stuwt voort en als het toch even tegenzit, kan je beslissen of dit het moment is om je even door de stroming te laten meenemen. Of je kan ervoor kiezen om even te stoppen in plaats van door te roeien en juist even een moment te pakken om uit te rusten op de oever.

Jij bent niet je jeugdtrauma

Het is jouw leven, jouw keuze. Jij bent niet je jeugdtrauma. Jij bent jij en het wordt tijd om het leven te omarmen! Amor fati. Omarm je lot.

---

Een toegankelijk boek over het doorbreken van patronen

Naar aanleiding van de reactie van Mabel op dit artikel wil ik haar en anderen wijzen op een toegankelijk boek over het doorbreken van patronen, die je misschien ooit goed hielpen, maar je nu als volwassene in de weg staan. Een boek is geen therapie en ik heb niet de wijsheid in pacht. Maar als je hier iets in herkent kan dit boek een goede introductie zijn en misschien de aanleiding om ergens een goede therapeut te vinden die zich bezighoudt met schematherapie. Schema’s zijn in dit geval die niet-helpende patronen in gedrag en gedachten die je hebt aangeleerd en die je in de weg staan.