In Nederland is er regelmatig gedoe over euthanasie bij psychisch lijden. De levenseindekliniek zou te makkelijk euthanasie in zulke gevallen toekennen. Wanneer is lijden voldoende uitzichtloos? In welke gevallen is er nog behandeling mogelijk? Op welk moment is een behandeling ‘succesvol’? Bij een gebroken been dat uit het gips komt, is dat een stuk eenduidiger vast te stellen, dan bij mensen die psychisch in de knoop zitten. Want wat is immers ‘normaal functioneren’? Dat zijn legitieme en ingewikkelde vragen en natuurlijk moet je mensen niet zomaar opgeven. Daar zijn we het denk ik allemaal over eens. Maar is mensen helpen sterven desondanks niet sommige gevallen tóch te verkiezen boven de alternatieven?
* Lees meer: Tien waarschuwingssignalen dat een burn-out op de loer ligt *
Lijden hoort bij het leven, maar is het leven een plicht?
Het leven is immers voor niemand altijd leuk. Lijden is inherent aan het leven zelf. Sommigen lijden zoveel of zolang dat ze niet meer verder willen. Dat levert dus moeilijkheden op bij een eventuele euthanasiewens. Het is nog moeilijker voor jongeren met psychische problemen. Er zijn bijna altijd nog behandelroutes die nog niet bewandeld zijn. Dus is hun lijden formeel dus nog niet ‘uitzichtloos’ en dat is wel een zorgvuldigheidseis waaraan voldaan moet worden voor euthanasie. Er zijn opmerkelijk genoeg geen zorgvuldigheidseisen voor mensen om nieuw leven te scheppen. Dit even terzijde.
Laat je mensen in de steek door ze te behandelen of ze te helpen sterven?
Terug naar de jongeren die psychisch lijden. Men wil die jongeren niet ‘in de steek laten’ heet het. De vraag is of met de huidige stand van zaken in de psychiatrie mensen die na jaren van lijden en wanhoop het leven niet meer zien zitten niet juist in de steek gelaten worden. Mij lijkt dit een terechte vraag. Een vraag die te weinig gesteld lijkt te worden.
Mensen die er echt niet meer willen zijn zoeken zelf andere uitwegen
Immers: als mensen er echt niet meer willen zijn, kunnen ze ook via andere routes hun leven beëindigen. Niemand zou voor zichzelf of een dierbare zulke routes verkiezen boven euthanasie. Toch is dat wat in de praktijk een reëel risico. Zeker wanneer je niets anders doet dan de mensen jaren achterelkaar behandelen en in leven houden, zonder dat er een echt perspectief voor hen is. We weten domweg nog te weinig van veel psychische en existentiële problemen om voor iedereen al behandelend dat betere perspectief daadwerkelijk te scheppen.
Mag je als het leven lijden is niet zelf voor de dood kiezen?
Zelf zag ik jaren geleden een vrouw die voor de trein wilde springen. Ze werd door agenten op een station werd weggehouden bij het treinspoor. De vrouw werd weggeleid naar de achterkant van een gebouwtje op het perron om haar uit het zicht te houden van de anderen (waaronder ik) die op de trein stonden te wachten. Ze schreeuwde en huilde keihard dat ze haar moesten laten gaan en dat ze niet meer wilde.
Is het leven een plicht wanneer je er nu eenmaal bent?
Als er geen goede behandeling meer mogelijk lijkt, of wanneer behandelingen tot nu toe niet hebben geholpen, kan ik me heel goed voorstellen dat zo iemand op een goede dag echt heel erg klaar is met het leven. Je kiest niet zelf voor het leven. Maar als het leven lijden is, zou je dan niet zelf ook voor de dood mogen kiezen? Is het leven een plicht wanneer je er een keer bent? Ik weet mijn antwoord wel. Weet jij als lezer het jouwe ook?
Zelfdoding belangrijkste doodsoorzaak onder jongeren tussen de 10 en 20 jaar
Op dit moment sterft meer dan een kwart van de mensen tussen de jongeren en jongvolwassenen tussen van tien tot dertig jaar door zelfdoding volgens cijfers van het CBS. Dat is een hoger percentage dan jongeren die sterven door bijvoorbeeld kanker, of een verkeersongeluk, zelfdoding is dus doodsoorzaak nummer 1 in deze leeftijdsgroep. Bij mensen tussen de dertig en de zestig jaar is zelfdoding de op twee na belangrijkste doodsoorzaak, na kanker en hart- en vaatziekten. In de meeste gevallen zullen deze suïcides vermoedelijk geen prettige, of waardig sterven hebben opgeleverd. Daar kunnen de meeste lezers zich vermoedelijk wel iets bij voorstellen. Sommigen zullen op basis van religie of een wat al te Calvinistische houding betogen dat mensen die zichzelf om het leven brengen ook het ook niet verdienen om op een relatief zachte manier hun verlossing te vinden. Laat ik helder zijn: ik vind dat pertinente onzin en getuigen van een gebrek aan empathie bij deze groepen. Oordelen is eenvoudiger dan je inleven, ten slotte.
* Lees meer: 12 dingen die je moet doen of laten om iemand te steunen die rouwt *
Psychiaters vinden euthanasie vaak onbespreekbaar
Zelf zou ik een paar ethische vragen aan de psychiaters willen stellen. Bijvoorbeeld aan de psychiater in het Vice-filmpje hieronder. Hij kiest ervoor om jaren en jaren achter elkaar behandelen als de ultieme vorm van helpen. Hij vindt dat het zijn vak is om mensen te helpen en het is ‘dus’ geen optie om ooit euthanasie te verlenen aan zijn wanhopige patiënten. Mensen helpen sterven is een handeling die onbespreekbaar is.
Dienen psychiaters zo echt het wezenlijke belang van hun suïcidale patiënten?
De vraag die ik wil stellen is of deze arts (met zijn collega’s) écht gelooft dat hij mensen helpt door jarenlang hun lijden te begeleiden, zonder dit ooit echt voldoende te helpen verhelpen? Dient deze psychiater werkelijk ten diepste het belang van zijn patiënten? Of dient hij vooral zijn eigen belang doordat hij niet iemand wil helpen doodmaken? Ook dat belang is overigens legitiem. Niemand hoeft euthanasie uit te voeren en dat is goed zo. Maar misschien is het wel legitiem om de vraag te stellen of de langdurig psychisch zieke patiënt het best geholpen is met deze opstelling door en deze instelling van deze psychiater?
* Lees meer: Zelfmoordgedachten komen vaker voor
bij jongeren met communicatieproblemen *
Ik wens betrokkenen steun, kracht en kritische reflectie toe
Ik ga er verder niets meer over zeggen en laat het aan een ieder zelf om hier verder zijn of haar gedachten over te laten gaan. De mensen die het nu zelf in hun leven moeilijk hebben en in dat proces op dit artikel stuiten, wens ik sterkte en steun toe. De mensen die iemand hebben verloren die er niet meer wilde zijn en zijn of haar leven heeft beëindigd, wens ik heel veel kracht toe met hun verlies. En de psychiaters en hulpverleners? Die wens ik een open blik en een kritische reflectie toe op hun eigen handelen toe. En mededogen. Vooral dat.
* Lees meer: Je mag je verdriet als achterblijver vormgeven zoals jij wilt *
Too Young to Die – een documentaire over jongeren die niet verder willen
De website Vice bracht vorig jaar een documentaire uit over jongeren die niet meer verder willen en kunnen leven. Ze volgden jongeren in Nederland en België. In België werd uiteindelijk wel euthanasie toegekend. De ene jongere gaf het rust om euthanasie toegekend gekregen te hebben. Er kwam ruimte vrij die ze anders besteedde aan het nadenken over zelfdoding. De toekenning gaf haar voldoende rust om toch nog eens proberen of ze niet toch nog een weg kon vinden om het leven draaglijk te maken. De andere jongere ging daadwerkelijk het euthanasietraject in. We zien hoe de interviewster in een regenachtig park in Gent afscheid neemt van een heel ongelukkig uitziende jonge vrouw die er inmiddels niet meer is.
Geen euthanasie kan ook inhouden dat zelfmoord de weg wordt
In Nederland was euthanasie geen optie voor een jonge vrouw. Zelfdoding het enige resterende alternatief. We horen een opname op de telefoon van haar moeder waar ze huilt en zegt dat ze het niet meer aan kan en zo snel mogelijk dood wil. Die opname gaat door merg en been.
* Lees meer: Je eigenwaarde als volwassene vloeit voort uit je thuissituatie als kind *
Bekijk de Vice-docu Too Young to Die over jongeren met een doodswens
Je kan hieronder de Vice-documentaire “Too Young to Die” bekijken. Je kan dit kleine videoschermpje verder open klikken om de documentaire op volledig scherm te bekijken. Het is een mooie, maar ook schrijnende documentaire. Hij verdient om bekeken en besproken te worden. De eerste keer dat ik hem in 2017 zelf zag, heb ik flink zitten snotteren bij de scene in het park in Gent. Deze docu is begrijpelijkerwijs behoorlijk confronterend in een aantal opzichten, maar ook heel integer gemaakt. Dus ga hem echt kijken. Desnoods op een ander moment. Dit is geen snoepje voor tussendoor.
In Nederland kreeg Aurelia Brouwers eerder dit jaar euthanasie
In Nederland krijgen ook zo nu en dan jongeren euthanasie. Het bekendste voorbeeld is Aurelia Brouwers, die ook probeerde aandacht te krijgen voor dit probleem en onder andere een blog bijhield over haar leven. Dat blog is inmiddels verwijderd. Zo te zien omdat er een boek over haar op handen is. Aurelia’s instagram account is nog wel te bekijken. Net als de RTL-documentaire over Aurelia’s laatste weken. Ook deze documentaire is pijnlijk om te bekijken, maar geeft op een rare manier ook hoop. Het lijden van Aurelia stopt immers. Je kan de docu bekijken via de link hierboven op de site van RTL.
Accepteer dat je niet iedereen kan redden en help ze hun lijden te stoppen
Een van de nabestaanden in “Too Young to Die” verwoordt het de kwestie rondom euthanasie bij psychisch lijden in mijn visie helder en kernachtig. Ik hoop dat deze woorden vooral resoneren bij de hulpverleners die denken dat helpen sterven geen hulp is, maar oneindig doorbehandelen wel:
“Soms kun je iemand niet redden. Soms kun je alleen maar zorgen dat het einde goed is.”
Een aanmoediging aan alle betrokkenen om te reageren
Ik zou heel graag alle mogelijke betrokkenen willen vragen hieronder te reageren. Om niet alleen mijn visie op de werkelijkheid te laten klinken maar ook die van anderen toe te voegen. Dus psychiaters, psychotherapeuten en andere behandelaren, reageer hoe jullie tegen deze kwestie aankijken en waarom. Mensen die er niet meer willen zijn doordat ze psychisch lijden, reageer. Dan weten anderen dat dit een echt probleem is. Doe het desnoods anoniem of met een valse naam. Zolang je reactie serieus is, zal ik hem ook serieus nemen. En je moet wel een e-mail invullen, maar die wordt niet getoond. Ouders van jongeren die er niet meer willen of wilden zijn, reageer. Andere naasten en nabestaanden, reageer. Ik denk dat jullie verhaal gehoord moet worden. Eventueel verwelkom ik ook gastblogs van mensen met enige schrijfervaring. Neem daarvoor contact met mij op. Ik hoop van jullie allemaal hieronder te horen en wens iedereen alle goeds toe.
Ik ben regelmatig opgelapt met een therapietje maar iedere terugval is dieper dan de voorgaande. Ik kan niet meer, ik heb meerdere suicide wensen gehad maar ze niet uit kunnen voeren uit angst voor de gruwelijkheid ook voor mijn nabestaanden en degene die mij vind of getuige is. Mijn huidige behandelaar reageert op mijn verzoek dat hij niet iemand gaat vermoorden maar hij begrijpt totaal niet dat hij mij mishandeld door mij in deze lijdensweg te laten zitten. Via andere wegen kan ik ook geen euthanasie krijgen omdat er nog geen intensieve behandeling afgerond is maar voor meerdere behandelingen ben ik afgewezen omdat ik niet heftig genoeg ben, zelf verwoord ik het liever dat ik keihard mijn best heb gedaan om door te gaan. Ik vind het schandalig dat ze mij en vergelijkbare mensen door laten lijden en het alleen maar erger laten worden totdat de ellende zo groot geworden dat ik wel voor die gruwelijke uitweg moet kiezen.
Hoi BD,
dank je wel voor je reactie. Wat ontzettend naar dat je je zo klote voelt, dat je er niet meer wilt zijn. Ik gun dat niemand. Ik snap ook dat je niet zelf op een afschuwelijke een einde wilt maken aan je leven, met alle gevolgen voor je nabestaanden, maar ook voor de mensen die je misschien vinden. Je kan blijkbaar op dit moment geen euthanasie krijgen via andere wegen, zoals je zegt. Ik veronderstel dat je daarmee het Expertisecentrum Euthanasie bedoelt of misschien een je huisarts? Ik vind het zelf veel te ver gaan om je hulpverlener van mishandeling te betichten omdat hij je geen euthanasie wil verlenen. Euthanasie is iets waar ik enorm voor ben, maar het is geen recht dat je kunt afdwingen van een ander mens, ook niet als die ander een arts is. Je kan natuurlijk wel kijken of er opties zijn om op een zachtere manier een zelfgekozen levenseinde te bewerkstelligen. Euthanasie is niet de enige weg en je hebt zelfbeschikkingsrecht. Dat is niet eenvoudig en vergt wel het nodige onderzoek. Je zou kunnen informeren bij Coöperatie Laatste Wil. Over het zogenaamde middel X zijn zoals je wellicht weet, de meningen en ervaringen verdeeld over hoe ‘zacht’ die manier van sterven zou zijn. Verder zijn er ook boeken die meer toelichten over zelf-euthanasie. Die kan je zo online bij elkaar googlen. Natuurlijk kan ik je ook naar 113 zelfmoordpreventie verwijzen, maar ik krijg niet de indruk dat je daarop zit te wachten. Ik wens je hoe dan ook meer welzijn en verlichting toe. In de ideale wereld doordat je ergens een therapeut of andere hulpverlener vindt, die voor jou meerwaarde heeft en je echt verder kan helpen, maar ik snap dat dit geen sinecure is. Veel sterkte toegewenst!
Het thema euthanasie bij psychische problematiek houdt me al langere tijd bezig. Ik schreef er meerdere keren over. De vraag of je als behandelaar mensen in de steek laat door mee te gaan in een euthanasiewens of dat je ze juist in de steek laat door dat niet te doen is ingewikkeld. Mijn taak is de moed erin te houden, maar hoelang mag je dat blijven doen als iemand zelf daar geen behoefte meer aan heeft? wat me in elk geval opvalt in het debat is dat de mensen met een euthanasiewens amper aan het woord komen. Er wordt veel over hen gepraat, weinig met is mijn indruk.
Het stuk hierboven belicht op een goede manier hoe we moeten zoeken naar een omgang met het feit, dat niet iedereen te helpen is. Dat probleem moeten we als psychiaters en psychologen in elk geval erkennen. Hoe je er dan mee om wilt gaan is een persoonlijke keuze, maar we moeten niet doen alsof het probleem niet bestaat.
Hoi Menno,
dank je wel voor je reactie. Het is mooi om zo’n doordachte en invoelende reactie te krijgen op dit stuk van een psychiater zelf. Ik begrijp hoe ingewikkeld het dilemma is en hoe moeilijk het moet zijn om te erkennen, dat je iemand uiteindelijk niet kan helpen. Ik stel me voor dat dat toch een belangrijke beweegreden is om psychiater te worden, nog naast het feit dat de menselijke psyche hoe dan ook een interessant fenomeen is. Wat mij zelf raakt, is dat ik me kan voorstellen dat mensen niet meer willen, omdat ze uitgeput en wanhopig raken wanneer psychische problemen blijven, blijven terugkomen en/of verergeren. Ik vind het moeilijk wanneer ik bedenk op welke manieren deze mensen andere wegen gaan zoeken om toch uit het leven te stappen. Eenzame en vaak ook gruwelijke wegen. Ik voel mee met die mensen en hun wanhoop. Soms lijkt de wil vanuit psychiaters en verwante vakbroeders en -zusters om te blijven helpen, daarmee ook een vorm van wegkijken. Hierbij worden deze mensen feitelijk alsnog aan hun lot overlaten. Ik vind dat een pijnlijke gedachte. Hiermee denk ik overigens niet dat alle psychiaters zich verplicht zouden moeten voelen om mee te werken aan een euthanasiewens, maar er meer voor open staan en het gesprek willen voeren, zou een mooi begin zijn.
Dank je nogmaals voor je reactie. Aan mijn kant wil ik waardering uitspreken voor het feit dat je zelf actief aandacht vraagt voor psychiatrische problematiek en daarmee ook een groot publiek bereikt. Daarvoor hulde en dank.
prima verwoord niets aan toe te voegen, bedankt voor dit artikel
Hoi Evanna,
dank je voor je reactie en je compliment en graag gedaan.
Wat denk ik ook zou helpen, is dat therapeuten hun behandeling op tijd durven stopzetten ipv oneindig te blijven geloven in hun aanpak. Daar wordt je als cliënt aardig hopeloos en machteloos van. Doorverwijzen dus. En als er echt geen behandeling meer mogelijk is, vind ik dat iemand die dood wil daarbij begeleid moet worden. Alleen sterven is nog vele malen erger. Ik ben zelf gelukkig niet meer suïcidaal, maar ben het jaren geweest. Het helpt niet als anderen vinden dat je ‘moet’ leven. Zie ook mijn blog: https://mandyverleijsdonk.wordpress.com/2015/12/19/ik-wilde-niet-meer-leven/
Hoi Mandy,
leuk dat je reageert. Serieus artikel, met serieuze reactie. Suïcidaal zijn is niet niks en ik vind het moedig dat je er zo open over spreekt, hier en op het blog waar je naar verwijst. Dank je ook voor je toevoeging over therapeuten die te hard geloven in hun eigen aanpak en eerder zouden moeten doorverwijzen.
Ik gun iedereen een leven dat hem of haar voldoening geeft en ben blij te lezen dat je zelf inmiddels alweer een tijdje op de goede weg bent. Dat is toch de beste oplossing. Maar als die niet haalbaar is, zou ik hopen dat er mensen naast deze mensen willen staan. Ongeacht of dat psychiaters zijn, wat mij betreft. Ik vind de gedachte onverteerbaar dat iemand helemaal alleen staat en uiteindelijk een eenzame route moet bewandelen (soms misschien wel letterlijk) om voor hem of haar tot de ultieme en definitieve oplossing te komen. Zoals de jongen in de Vice Docu zei. Je kan niet iedereen redden, maar je kan wel zorgen dat het einde goed is. Mooier en bondiger had ik het zelf niet kunnen zeggen. 🙂