Het voelt bijna relevanter dan ooit. Nadenken over de staatsschuld. Demissionair minister van Financiën Wopke Hoekstra mag dan spreekwoordelijke diepe zakken hebben, maar hoe moet dat straks als al die Coronasteun terug betaald moet worden? Zadelen we de generaties na ons met enorme staatsschulden op? Of valt dat mee? Helpt het opkopen van staatsschulden door de ECB? Hoewel ik geen econoom ben, heb ik wel wat economisch onderwijs en interesse en volg ik de tijden met interesse. Ook in crisistijd blijf ik een zelfbenoemd nerd. Maar. Er zijn economen die beweren dat Modern Monetary Theory (MMT) het antwoord is voor soevereine staten met hun eigen munt.
Modern Monetary Theory in ingedikte versie
Ik las en schreef daar al eerder over op zinvollerleven.nl. Waar het extreem ingedikt op neerkomt, is dat zulke staten met een eigen munt in principe zoveel geld kunnen scheppen dat ze nooit in de problemen komen. De keuzes gemaakt worden zijn meer politiek dan financieel van aard. De enige echte beperking ligt in het in de klauwen houden van inflatie. Staatsschuld zou meer gezien moeten worden als investering. Dat tekort mag -mits begrensd door productie die de inflatie kan bijhouden- in principe oneindig doorgroeien. Volgens sommigen klinkt dit te mooi om waar te zijn. Zelf ben ik er nog niet uit.
* Lees ook: Tien waarschuwingssignalen dat een burn-out op de loer ligt *
Krijgen we grote inflatie als de economie open gaat?
Veel mensen potten nu extra geld op, dat ze niet kunnen uitgeven. Kan wanneer de wereld is genormaliseerd, de productie van goederen en diensten die geldstromen als het ware bijhouden? En? En dit vind ik een lastige: zijn we beter of slechter af met de Euro? De Euro is immers niet een eigen soevereine munt.
Maar Nederland gaat niet over de Euro…
Als Nederland kunnen we de kennis over Modern Monetary Theory tot ons nemen, maar kunnen we het ook toepassen in eigen land? Moeten we massaal op het pan-Europese VOLT stemmen en inzetten op verdere Europese integratie? Ik doe niet aan stemadviezen, anders dan het advies om te gaan stemmen, dus ik stel de vraag wel, maar zal hem niet voor je beantwoorden. Het is niet eens onwil. Ik kan hem ook niet beantwoorden. Daarvoor zit ik niet diep genoeg in de materie.
* Lees ook: Bevolking of overbevolking met 22 miljoen Nederlanders? *
Van kapot bezuinigen naar tegen de plinten klotsend geld
Wat er nu gebeurt is sowieso interessant. Bij de vorige grote financiële crisis van 2008 en de jaren daarna werd een beroerde economie door bezuinigingsdrift volgens economen verder “kapot bezuinigd” door het eerste kabinet Rutte. Gaat een nieuwe Green Deal werken om de economie na de acute pandemie een duurzame slinger te geven? Kan een Keynesiaans beleid ons redden? Ik heb de antwoorden niet en ik bezit anders dan een presse-papier geen glazen bollen.
Modern Monetary Theory zegt zelf zuiver beschrijvend te zijn
Modern Monetary Theory beweert zelf (nou ja, de economen die MMT aanhangen) niets anders te doen dan de werking van de economie te beschrijven. Andere economen noemen MMT niet Modern Monetary Theory, maar the Magic Money Tree en zeggen less than impressed te zijn met MMT. En ik? Ik weet het niet precies. Na het lezen van het boek van econome Stephanie Kelton, krijg ik de indruk dat ze het behoorlijk solide opschrijft en ik vind het hoe dan ook kneiter interessant. Daarom ook dit stukje met wat meer toelichting. Niet ter overtuiging, maar misschien wel als nuttige denkoefening. Ik kan me niet aan de indruk onttrekken, dat veel mensen wel wat denktraining kunnen gebruiken. En dan is Modern Monetary Theory misschien wel eentje die je financieel economische denkwereld flink gaat tarten.
* Lees ook: Worden we steeds meer onszelf wanneer we ouder worden? *
Modern Monetary Theory en zes mythes over staatsschulden
Kelton deelt haar boek the Deficit Myth (binnenkort ook als ‘De mythe van de staatsschuld’ in vertaling te koop) op in “zes mythes over de staatsschuld”. Die zes mythes doet ze al aan het begin van haar boek uit de doeken. Vrij vertaald komt het hierop neer:
1. Overheidsfinanciën gaan niet over ‘huishoudboekjes’
Overheden gebruiken (ook in Nederland) vaak de beeldspraak van het huishoudboekje wanneer het om overheidsfinanciën gaat, maar dit is niet terecht. Modern Monetary Theory wijst erop, dat een huishouden niet zijn eigen valuta kan uitgeven en een overheid wel. Dit geldt overigens voor landen die een eigen soevereine munt hebben en als Nederlanders met de Euro horen we daar niet bij. In die zijn lijken we als land wel meer op huishoudens, want wij zijn gebruiker van de munt. De Europese Centrale Bank gaat over de Euro. Nederland kan daarin niet soeverein acteren.
2. Staatsschulden komen doordat er teveel geld wordt uitgegeven
Nu in tijden van Corona en de diepe zakken van Wopke horen we er wat minder over. Maar in het algemeen worden staatsschulden gezien als meer geld uitgeven dan je hebt en boven je stand leven. Wanneer er sprake is van een staatsschuld wordt er wel meer geld uitgegeven dan er aan belastingen geïnd worden. Dat klopt wel volgens Modern Monetary Theory. Maar MMT kijkt er anders naar.
* Lees ook: Over Fuck You Money en het werken voor geld *
Het tekort van de overheid is extra geld elders in de economie
Want wat de overheid meer uitgeeft aan belastingen, komt ten goede aan iemand anders en is voor die persoon extra. Als een overheid 80 euro aan belastingen binnenkrijgt, maar 100 euro uitgeeft, komt het verschil van die 20 euro ergens in de economie terecht. Misschien bij ambtenaren, bedrijven die ingehuurd worden door de overheid of bij de burgers, die daardoor over meer geld beschikken en meer kunnen uitgegeven. Het tekort van de overheid is zo bezien dus het extraatje voor burgers en bedrijven.
Teveel geld in de economie kan leiden tot flinke inflatie
Wanneer er echt teveel geld door de economie stroomt en dit niet bijgehouden kan worden door aangeboden diensten en producten, leidt dit tot inflatie. Kijk maar naar onze woningmarkt. Huizen worden steeds meer waard, omdat er steeds meer mensen zijn en kleinere huishoudens, terwijl het aantal beschikbare huizen niet navenant meegroeit. Ik schreef meerdere artikelen over woningwaarde, hypotheken enzovoort.
3. Overheidstekorten drukken op de schouders van de volgende generaties
Deze horen we in tijden van coronasteun veelvuldig voorbij komen. Mooi dat de overheid de economie stut, maar beseffen we wel dat we de jongeren (en misschien nog ongeborenen) opzadelen met een enorme staatsschuld? Verkloten we niet hun leven door enorme schulden aan te gaan? Die moeten immers ergens ooit terugbetaald worden? Kelton wijst er hierbij op dat de tekorten na de Tweede Wereldoorlog enorm opliepen, maar dit juist een tijd was van economische bloei, waarbij nieuwe generaties het beter kregen dan de generaties voor hun.
MMT: Overheidstekorten maken toekomstige generaties niet armer
Of dit argument stand houdt, weet ik niet. We zien ook al langer een steeds grotere tweedeling in de maatschappij tussen hoger- en lageropgeleiden en verder groeien de lonen ook niet mee met de winsten van bedrijven. Maar goed: volgens Modern Monetary Theory gaat er niet vanuit dat groeiende overheidstekorten de komende generaties niet armer maken en het verminderen ervan ze ook niet rijker maakt. Het tekort van de overheid kwam immers als extra geld ergens anders in de economie terecht volgens deze logica.
* Lees ook: Pensionering: goed of slecht voor je gezondheid? *
4. Overheidstekorten zijn slecht voor investeringen en groei op lange termijn
Door een teveel aan overheidsgeld is er minder ruimte voor investeringen en economische groei op de langere termijn. De overheid zou de kansen van burgers en bedrijven naar de marges drukken. De gedachte hierachter is dat overheden aan hun geld komen, door op de vrije markt te lenen. Op die vrije markt is een een eindige hoeveelheid spaargeld beschikbaar. De overheid zou hierbij geld grotendeels opslokken. Geld dat anders op een andere manier geïnvesteerd zou zijn. In bijvoorbeeld bedrijven die daarmee voor meer welvaart hadden kunnen zorgen.
5. Staatsschulden maken de VS afhankelijk van andere landen
Deze geldt niet voor ons met de euro, hoewel er misschien beweerd zou kunnen worden dat het (uiteindelijk) wel geldt voor de Europese Unie als geheel. Maar even terug naar wat Kelton zelf schrijft in the Deficit Myth. Doordat heel veel landen bij internationale handel en soms ook binnenlands de Amerikaanse dollar gebruiken, zouden landen als China heel veel macht hebben over de Verenigde Staten. Volgens Modern Monetary Theory zou je dit moeten zien als dat Amerika niet zozeer leent aan China, maar Amerikaanse dollars beschikbaar stelt om te gebruiken bij internationale handel. Er is geen risico, want de overheid kan altijd geld in haar eigen munteenheid scheppen.
6. Het scheppen van een sociaal vangnet leidt op den duur tot een fiscale crisis en wordt onbetaalbaar
Sociale zekerheid en andere voorzieningen zoals de zorg zou op den duur leiden tot een fiscale crisis en zou onbetaalbaar worden. Ook hierop is het antwoord volgens Kelton kort en simpel voor soevereine staten. Namelijk: zolang er met een druk op de knop geld uit niets overgemaakt kan worden vanuit de overheid naar burgers en bedrijven, is er niks aan de hand. Een soevereine overheid met een eigen munt kan dit altijd bekostigen en kan nooit geen geld meer hebben. Zij kan immers altijd de geldpers aanzetten.
* Lees ook: Dit zijn de 10 basisvoorwaarden
voor een waardig en bloeiend leven *
De mythes van Modern Monetary Theory
Ik moet zeggen dat ik Kelton’s argumentatie behoorlijk sterk vind klinken. Maar wij kunnen wij er als Europese natiestaat zonder zelfstandige munteenheid op het eerste gezicht weinig concreets mee in Nederland. Hierboven heb ik kort een paar hoofdpunten genoteerd. Elk van die mythes worden in het boek uitvoerig per hoofdstuk uitvoerig toegelicht. Ook worden verschillende kritiekpunten direct ontkracht. Het lastigste is misschien om je blik met een gedachte ‘als het te mooi klinkt om waar te zijn, is het waarschijnlijk niet waar’ af te zetten.
Kan Modern Modern Theory de toets der kritiek doorstaan?
Ik ben bestuurskundige en geen monetair econoom of overheidseconoom. Dus ik kan niet zeggen of deze simpele uitgangspunten altijd standhouden. Of welke dingen Kelton over het hoofd ziet, of te gemakkelijk wegwuift. Ook is het handig om te zeggen dat ze ooit hoofdeconoom was van de Democratische Partij in de VS. Haar blik is dus vrij linksig. Zelf kan ik daar prima mee uit de voeten als linkse rakker, maar wie weet hebben we dezelfde oogkleppen op. Dat kan. Zonder volledig te willen zijn, wil ik nog een paar dingen uit Kelton’s boek over staatsschulden aanhalen:
Modern Monetary Theory en de basisbaan als bodem in de arbeidsmarkt
En passant pleit Kelton voor de basisbaan voor iedereen die een baan nodig heeft als ultiem sociaal vangnet. Ook in Nederland horen we steeds vaker over de basisbaan en het bijbehorende hogere minimumloon dat dat zou moeten opleveren. Zeker in verkiezingstijd, komt dit (ondanks Corona als hot topic) regelmatig voorbij. De basisbaan is in het kort een baan voor iedereen die een baan wil, met een vrij hoog minimumloon. Hierdoor ontstaat er een bodem in de arbeidsmarkt. Als de economie aantrekt en mensen een betere baan elders kunnen vinden, zullen ze overstappen vanuit de basisbaan naar een ‘reguliere’ baan. Wanneer een baan wegvalt, kunnen mensen altijd terugvallen op een basisbaan.
* Lees ook: Het tekort van het teveel – Damiaan Denys *
Overheid kan basisbanen volgens MMT oneindig bekostigen
Die baan wordt door de overheid wordt bekostigd. Die overheid kan dat oneindig volhouden, mits zij over een soevereine munt beschikt. Ik vind het an sich een mooi idee, maar ik vraag me wel af hoe dit in de praktijk uitpakt.
MMT, de basisbaan en mismatches op de arbeidsmarkt?
Eenvoudige precaire banen vervangen door een basisbaan, werkt misschien nog vrij goed. Er zijn genoeg maatschappelijke dingen die mensen kunnen doen, of vlot kunnen aanleren, waar we als samenleving iets aan hebben. Maar op de gewone arbeidsmarkt is ook sprake van doorlopende mismatches. Er zijn wel werkzoekenden. Maar die hebben niet de kwalificaties (of de mogelijkheid om die aan te leren) om de beschikbare vacatures in te vullen. Hoe maak je die basisbaan werkbaar in zo’n setting? Again: de vraag stellen is eenvoudiger dan hem beantwoorden en iemand moet hier de advocaat van de duivel spelen. Might as well be me.
* Lees ook: Hoe wij flink extra aflosten op onze hypotheek
en steeds vrijer werden *
Werkt de basisbaan vooral voor laagwaardig werk?
Een kleine anderhalf jaar geleden, net voor corona toesloeg, was ik op reis in een paar arme zuidelijke staten in de VS. Ik zag mensen van verschillende leeftijden in laagwaardig werk, wat ik in hier nooit zie. Daar betaalbaar en wellicht ook makkelijker vervangbaar door een basisbaan, maar zou dat ook in Nederland, of in de Europese Unie zomaar lukken? Ik heb oprecht geen idee, maar ik zie nog wel wat haken en ogen.
Modern Monetary Theory en belastingen
Wanneer in principe de overheid met een eigen munt, geld kan scheppen met een druk op de knop, hebben we geen belastingen meer nodig en zou je kunnen beweren dat dan ook niemand meer zou willen of hoeven werken. Maar belastingen zijn volgens MMT niet nodig om het geld uit te geven aan allerlei voorzieningen, dat geld komt er toch wel als de politieke wil er is (zie Wopke en coronagelden).
Een fiscaal systeem met visitekaartjes
Maar belastingen zijn wel nodig om mensen aan te zetten om productief te zijn. Warren Mosler een andere econoom en MMT‘er, wilde zijn kinderen wat meer laten doen in het huishouden en ze ook leren hoe de wereld werkt. Zijn kinderen voelden zich niet bijzonder geroepen, tot Mosler een eigen belastingsysteem invoerde. De kinderen moesten elke week een belasting betalen aan Mosler in de vorm van visitekaartjes van hun vader. Die visitekaartjes konden ze verdienen door de vaatwasser in- of uit te ruimen, de auto te wassen, in de tuin te helpen, enzovoort. Toen werden de kinderen een stuk behulpzamer en gingen ze aan de slag om die visitekaartjes ’te verdienen’.
Belastingen zijn er vooral om de het gedrag van de burger te sturen
In het kort had Mosler zijn eigen monetaire en fiscale systeem opgezet in zijn eigen huis. Belastingen zijn dus volgens MMT niet per se nodig om alles te bekostigen. Wanneer de overheid meer uitgeeft dan er aan belastingen binnenkomt, is er geen probleem zolang de politieke wil er is. Belastingen zijn wel nodig (de ultieme ‘nudge‘?) om burgers tot productieve burgers te maken. Zodat bijvoorbeeld de vuilnis wordt opgehaald en er docenten, verzorgenden en meubelmakers zijn, enzovoort. Een interessante gedachte die niet past in wat we in de media over dit onderwerp horen of lezen.
Modern Monetary Theory lijkt vooralsnog wat te onorthodox voor your average econoom
Zelf ben vond ik The Deficit Myth heel erg interessant. Gewoon omdat je nooit meer hetzelfde over overheidsschulden en begrotingstekorten kan denken als je dit boek een keer gelezen hebt. Het vergt een andere manier van denken. Dat vergt wel wat geestelijke rekbaarheid. Maar dat maakt het ook juist interessant. Natuurlijk zijn er veel economen die, zullen we maar zeggen, klassieker geschoold zijn. Zij hebben vermoedelijk helemaal niks hebben met Modern Monetary Theory.
* Lees ook: Financiële vrijheid: de hypotheek aflossen of beleggen? *
Hebben de kritische economen dit boek wel gelezen?
In de Groene Amsterdammer van november 2020 geeft econoom Bas Jacobs aan dat “MMT doet alsof er geen begrotingsrestricties bestaan” en dat “die er wel degelijk is: de mate van inflatie.” Ik weet niet of Jacobs gewoon zomaar tegen is. Of dat hij alleen klokken en klepels heeft gehoord, want als hij zich echt zou hebben verdiept had hij kunnen lezen dat Kelton ook de inflatie aangeeft als de begrenzing van overheidsuitgaven. Ik ga hier niet uitvoerig in op verschillende economische scholen en Modern Monetary Theory als post-Keynesiaanse economische stroming. Wel blijkt dat MMT behoorlijk onorthodox in haar denkwijze is en dat roept volgens mij altijd kritiek en wrevel op. Ik heb her en der wel wat kritiek gelezen, maar vind die niet altijd even sterk. In veel gevallen heeft Kelton die kritiek in haar boek al weerlegd, toegelicht, of heeft ze dingen genuanceerder opgeschreven dan de critici lijken te beweren.
* Lees ook: Waarom minder werken wel degelijk een goede zaak is *
Modern Monetary Theory zorgt voor verse blik op de economie
Ik schreef al eerder beknopter over dit boek en ook toen was ik al van plan er eens uitvoeriger over te schrijven. Gewoon omdat ik het met smaak heb gelezen. Ik vond haar argumentatie goed. Daarnaast vind ik het heel erg leuk, wanneer iemand een zienswijze op me loslaat waar ik zelf nog nooit opgekomen was. Ik waardeer dat enorm. Is alle kritiek op onterecht? Ik durf het niet te zeggen. Maar voor nieuwsgierige geesten is het altijd goed om zich in nieuwe paradigma’s te verdiepen. Gewoon omdat het interessant is, omdat het je nieuwe inzichten kan geven. Of desnoods alleen om goed gefundeerde kritiek te leveren en je geest te scherpen.
Nooit meer hetzelfde denken over die diepe zakken van Wopke!
Ik raad iedereen die nu hoofdschuddend naar de diepe zakken van Wopke Hoekstra verwijst of die bang is dat andere generaties nog jarenlang geld moeten ophoesten om dit boek eens te lezen. Ik las het boek van Stephanie Kelton zoals gezegd in het Engels. Als: “the Deficit Myth – Modern Monetary Theory and How to Build a Better Economy”. Over een paar maanden komt dit boek in het Nederlands uit als “De Mythe van de Staatsschuld – Op weg naar een nieuwe economie”. Ik zou het lekker vast voorbestellen, als je het niet in het Engels wilt lezen. Je ziet de dingen nooit meer zoals je ze zag voor je dit boek las. En if nothing else is dat laatste zeker een verdienste van mevrouw Kelton en haar MMT-vrindjes te noemen!
