Onmacht in samenleving en organisatie
Ik heb net het boek‘Onmacht in samenleving en organisatie’ dichtgeslagen van organisatieadviseurs Leike van Oss en Jaap van ’t Hek. Ze schreven een kloek en mooi vormgegeven boek over onmacht. Onmacht wordt vaak gevoeld door het individu, maar speelt vaak (ook) op een ander niveau dan zuiver het individuele. Van Oss en Van ’t Hek willen vooral de onmacht die ze breed in de maatschappij observeren. Een onmacht die ontstaat ‘omdat vaste zekerheden en voorspelbaarheden verdwijnen’ terwijl er nog geen goed alternatief voor handen is. Het boek biedt een interessante analyse en is voorzien voor een uitstekende literatuurlijst waar de geïnteresseerde lezer nog naar hartenlust in kan grasduinen.
* lees ook: Waarom minder werken wel degelijk een goede zaak is *
Over randvoorwaarden en de durf om ook dingen ‘stuk’ te maken
De auteurs duiken in het thema onmacht en doen dat vanuit veel perspectieven: maatschappelijk, individueel, relationeel en systemisch. Uiteindelijk duiken ze dieper in onmacht in organisaties en hoe je enerzijds soms moet durven het systeem bij veranderingen zichzelf te laten aanpassen, maar tegelijkertijd ook moet durven ingrijpen in patronen en gewoontes die niet langer werken en die ‘stuk maken’. Verandering gaat nooit helemaal zoals verwacht. Het is maar gedeeltelijk maakbaar en de leider/veranderaar moet hiervoor de randvoorwaarden scheppen.
* lees ook: Kpi’s leiden niet tot optimale prestaties in organisaties *
Onmacht biedt een interessante blik op actuele vraagstukken
Zelf heb ik wel even over dit boek gedaan. Ik begon ermee toen we nog vol in de ‘intelligente lockdown’ vanwege het Corona-virus zaten en eindigde onlangs. Inmiddels gaat onze wereld weer een beetje open, maar zien we grote onrust in de Verenigde Staten na de arrestatie en dood van George Floyd. Net als de pandemie is ook deze schokgolf breed door de wereld gegaan. Het boek ervoer ik daarom ook als heel actueel. Bij Corona weten we nog niet hoe en wanneer het eindigt, maar hebben we wel het gevoel dat er een ‘vóór en na Corona’ is. Datzelfde gevoel krijg ik (en misschien is de hoop hier de vader van de gedachte) bij de hele kwestie rondom George Floyd. Misschien komt er ook een ‘vóór en na’ George Floyd, waarbij er net als de ‘me too’ beweging, bepaalde zaken niet langer maatschappelijk geaccepteerd of volledig genegeerd worden.
* lees ook: Wees Socrates op sneakers door goed vragen te stellen *
Onmacht ontstaat in het vacuüm tussen wat komt en wat was
We bevinden ons in beide gevallen in een vacuüm. Het oude is nog niet voorbij en het nieuwe voelt nog niet als die spreekwoordelijke oude jas die zo lekker zit. We zien en ervaren dat er verandering in de lucht zit. Misschien hopen we er wel op. Maar we zijn er nog niet. Dat levert onmacht over. En over dat soort onmacht gaat dit boek. We voelen de onmacht vaak als individu. Maar het speelt zich veelal af binnen een grotere maatschappelijke, organisatorische en/of systemische orde. En al deze delen moeten zich ook verhouden tot elkaar en aanpassen aan elkaar. Dit brengt veel complexiteit mee. We denken als mensen van nature vaak in oorzaak en gevolg. Maar één oorzaak kan meerdere gevolgen hebben. En veel van die gevolgen kunnen we a. niet overzien en hebben we b. niet in de hand.
* lees ook: On George Floyd and how some are
more served and protected than others *
Vulgair postmodernisme en neoliberalisme als tekens van deze tijd
Van ’t Hek en Van Oss wijzen op deze zaken die zich buiten ons gezichtsveld afspelen, maar wel mede de uitkomsten bepalen en kunnen leiden tot onmacht. Ze wijzen op de bijverschijnselen van wat ze ‘vulgair postmodernisme’ noemen. Oftewel hoe feiten lijken te zijn verworden tot ‘ook maar een mening en Trum met zijn alternative facts. Hoe het neoliberalisme bijna als een soort natuurwet wordt genomen als uitgangspunt voor het organiseren van onze maatschappij, maar dat er onder dit meritocratische denken zeker ook sprake is van macht en onmacht. Dat neoliberalisme niet heilig is en zeker geen natuurwet die alles hoeft te bepalen. Een kolfje naar mijn hand, zeg ik als kritisch denkende linksige rakker.
* lees ook: Dient onze economie ons nog wel? *
Verandering in systemen heb je maar deels in de hand
Uiteindelijk trekken de auteurs het verhaal van onmacht door naar onmacht bij veranderingen in organisaties. Hoe we met onze liberale meritocratische pet op denken dat we het organisatiesysteem maakbaar is, hoe we dat systeem zeker kunnen beïnvloeden en waar nodig ‘stuk’ kunnen maken, ma ar hoe we soms ook dingen moeten laten lopen. Omdat we niet alles in de hand hebben en het systeem ook zijn eigen intrinsieke kracht en aanpassingsvermogen heeft en zelf ook beweegt tijdens het veranderproces. Misschien niet in de richting die je dacht, maar wel in een richting die werkt. Het is aan veranderaars om de voorwaarden te scheppen voor een verandering in de richting die ze willen. Onderdeel van die voorwaarden is ook het delen van een visie en het scheppen van een afgebakende ruimte waarbinnen het systeem en vooral de mensen daarin kunnen bewegen. Hoe de ruimte richting geeft en daarmee ook het hoofd biedt aan gevoelens van onmacht.
* lees ook: Over Nietzsche, doorlopende herhaling en Amor Fati *
Heb het vermogen je lot lief te hebben
Ten slotte komen de auteurs in het laatste hoofdstuk tot een nieuwe veranderetiquette. Ik ga deze niet volledig herhalen. De auteurs geven aan dat we ons moeten realiseren dat er ook dingen zijn die niet oplosbaar zijn en dat het leven onvolmaakt is. ‘Het gaat ook om amor fati, het vermogen om het lot lief te hebben’. Ik kan me daar alleen maar bij aansluiten!
* lees ook: Dit zijn de 10 basisvoorwaarden voor een waardig en bloeiend leven *
Wil je zelf in het onderwerp ‘Onmacht’ duiken?
Deze bespreking vertelt veel, maar laat ook heel veel weg over het boek ‘Onmacht’ van Leike van Oss en Jaap van ’t Hek. Als je meer wilt weten, zul je toch zelf echt het boek ter hand moeten nemen. Het is in ieder geval ook online te bestellen bij managementboek.nl en bol.com. Onmacht kost € 34,50. Zelf denk ik dat dat geld goed besteed is. Veel leesplezier!
