Ieder mens heeft een aantal basisbehoeften. Als je je ouders (opvoeders) goed hebt gekozen wordt daaraan voldaan. Je leert bijvoorbeeld wat liefde, veiligheid en autonomie inhouden. Dat helpt je later in je leven als volwassene gezonde relaties aan te gaan. Andersom beperken onvervulde basisbehoeften je mogelijkheden om als volwassene op een gezonde manier relaties aan te gaan. Het kleine kind in je is nog steeds bezig om die onvervulde basisbehoeften wél vervuld te krijgen. Er is een gerede kans dat je dat doet op een manier die je als volwassene in de weg gaat zitten.
* Lees ook: Hoe ontwikkelingstrauma ons leven
voor altijd negatief beïnvloedt *
Belangrijke punten over onvervulde basisbehoeften
- Schema’s (dus denkpatronen en het gedrag dat daaruit voortvloeit) die in de kindertijd zijn gevormd hangen nauw samen met de manier waarop een kind steeds probeert te voorzien in zijn of haar basisbehoeften;
- Traumatische ervaringen laten een kind vaak achter met “gaten” in hun emotionele ontwikkeling, waardoor ze ook als volwassene nog steeds een onvervulde basisbehoeften ervaren en er – vaak onbewust- naar blijven zoeken;
- Een gebrek aan liefde en veiligheid in de kindertijd kan het risico op psychische problemen op volwassen leeftijd vergroten.
Traumatische ervaringen in de kindertijd
Als je kindertijd voor jou niet ideaal was, ben je helaas niet de enige. Heel veel mensen hebben een jeugd gehad waarin er sprake was van onrust, armoede, verraad en emotionele of lichamelijke mishandeling en/of verwaarlozing. Dit zijn traumatische ervaringen waaraan je als kind in een afhankelijke positie niet aan kunt ontsnappen. Hierdoor blijven sommige van je basisbehoeften als kind onvervuld. De veiligheid en liefde die je nodig had om je goed emotioneel te kunnen ontwikkelen zijn onvervulde basisbehoeften die blijven doorwerken. Ook als volwassene.
* Lees ook: The Body Keeps the Score gaat over traumasporen *
Hoe je de wereld ziet, hangt samen met je onvervulde basisbehoeften
Hoe een kind zichzelf ziet en hoe het kind interacteert met de wereld om hem of haar heen, komen voort uit een combinatie van biologie en de omgeving waarin het opgroeit. Ook het vormen van mentale schema’s (denk- en gedragspatronen) horen bij dat beeld dat het kind van zichzelf en de wereld heeft. De schema’s die je zo als kind ontwikkelt, hangen direct samen met de mate waarin als kind aan je basisbehoeften wordt voldaan. Wanneer er voldoende tegemoet is gekomen aan je basisbehoeften als kind, vorm je gezonde denk- en gedragspatronen die je als volwassene helpen om gezonde liefdesrelaties aan te gaan.
Gaten in je emotionele ontwikkeling die je blijft voelen
Andersom is helaas ook waar. Onvervulde basisbehoeften vormen leemtes in je emotionele ontwikkeling. Je ontwikkelt hierdoor ongezonde schema’s die je als kind op een bepaalde manier kunnen helpen omgaan met de situatie, maar die je als volwassene flink in de weg kunnen gaan zitten. Wezenlijke zaken als liefde en veiligheid ontbraken. In onze samenleving denkt men bij trauma vaak aan mensen in een oorlogssituatie, maar ook opgroeien zonder veiligheid is een vorm van trauma. Zulk trauma kan al zo vroeg begonnen zijn dat je je er zelf nauwelijks van bewust bent. Je weet letterlijk niet beter. En zulk trauma werkt ook door in je hoofd en in je lijf en is moeilijk goed te verwerken. Dit wordt ook wel complex trauma genoemd.
* Lees ook: Dit zijn de eigenschappen van een narcistisch gezin *
Als kind niet gezien worden
Wanneer een kind bijvoorbeeld alles maar kan en mag van zijn of haar ouders, zonder ooit begrensd te worden, kan het kind leren denken dat hij of zij overal automatisch recht op heeft. Dat de regels die voor anderen gelden niet op hem of haar van toepassing zijn. Een kind dat opgroeit met ouders die hem of haar emotioneel verwaarlozen, door het kind onvoldoende veiligheid, liefde en begeleiding te bieden, kan zich onvoldoende gezien en gehoord voelen. Het kind kan leren dat hij of zij niet de moeite waard is, dat niemand van hem of haar houdt zoals hij of zij is.
Je denkbeelden als kind verdwijnen niet ineens omdat je volwassen wordt
Deze denkbeelden die je als kind ontwikkelt, verdwijnen niet ineens als sneeuw voor de zon wanneer je volwassen wordt. Die neem je mee als bagage. Dat kan een tijdje werken, maar uiteindelijk is de kans groot dat die bagage te zwaar wordt om te blijven meetorsen in je leven.
* Lees ook: Trauma als kind leidt tot blijvende veranderingen in hersenen *
Schema’s uit je kindertijd neem je mee in volwassen relaties
Deze schema’s die je als kind hebt aangeleerd, neem je op een onbewust niveau mee in je volwassen relaties, waarin je de patronen die je kent herhaalt. Wat je als kind heeft geholpen om te gaan met je afhankelijke situatie, kan je als volwassene juist beperken en je in de weg zitten. Het feit dat het disfunctioneel zit, hoef je niet op te merken. Het is wat je kent en ondanks dat het een ongezond patroon is, kan het voor jou juist heel bekend en vertrouwd aanvoelen. Dit kan zo sterk zijn, dat je in zekere zin in liefdesrelaties de patronen herhaalt die je als kind hebt aangeleerd. Misschien zoek je wel een partner uit die er ook niet echt voor je kan zijn, net als je ouders vroeger.
* Lees ook: Grenzen aangeven: zijn je grenzen te zwak of te rigide? *
Drie onvervulde basisbehoeften die doorwerken in volwassen relaties
1. Veiligheid
De behoefte aan veiligheid gaat over veiligheid zelf, zekerheid, vertrouwen, voorspelbaarheid, betrouwbaarheid, duidelijkheid, koestering en begeleiding. Wanneer je je als kind niet fysiek en emotioneel veilig voelt in de omgeving waar je opgroeit en je er niet op kan rekenen dat je ouders beschikbaar zijn en er ook emotioneel voor je zullen zijn, kan dit leiden tot hechtingstrauma.
Kwetsbaarheid die onveilig voelt als gevolg van onvervulde basisbehoeften
Als volwassene kan dit betekenen dat je het moeilijk vindt om je kwetsbaar op te stellen en intieme volwassen relaties aan te gaan. Doordat je je als kind niet veilig voelde in je eerste relatie, vaak met je ouders, kan de gedachte aan intimiteit en kwetsbaarheid je juist de nodige angst aan jagen. Misschien klamp je je daardoor heel erg vast aan iemand, of misschien ga je relaties of intimiteit in relaties uit de weg als een vorm van zelfbescherming. Het niet aangaan kan veiliger voelen, dan de kans op de een of andere manier in de steek gelaten worden. Of je je in de steek gelaten voelen.
* Lees ook: Traumarespons in het dagelijks leven *
Je te snel of juist niet hechten als volwassene
Het ontbreken van een gevoel van veiligheid als kind, kan betekenen dat je veiligheid zoekt in relaties. Het kan betekenen dat je nooit zonder relatie bent, omdat je niet alleen kan zijn. Mogelijk ga je alle relaties uit de weg, omdat het te veel angst aanjaagt. Het kan betekenen dat je in een slechte en misschien zelfs wel gewelddadige relatie blijft, omdat dit is wat je kent en in die zin toch vertrouwd voelt. Het kan zijn dat je je in een verder gezonde relatie niet goed genoeg blijft voelen, of je onvoldoende gezien voelt. Niet omdat je partner dat vindt, maar omdat de onvervulde basisbehoefte daaraan zo prominent is, dat het lijkt alsof een ander daar nooit aan kan voldoen.
Verlatingsangst door onvervulde basisbehoeften
Misschien kan je je niet helemaal geven in een relatie, omdat je bang bent dat uiteindelijk iedereen je een op een gegeven moment in de steek zal laten. Het kan zijn dat je je opwerpt als een soort helper die de ander wel zal redden of veranderen.
* Lees ook: Als volwassene kiezen voor geen contact met je ouders:
pijnlijk, maar soms noodzakelijk *
2. Autonomie
Autonomie betekent dat we weten wie we zijn, authentiek durven zijn en ook te handelen in lijn met wat bij ons past, wat betreft gevoelens, overtuigingen en interesses. Het ontwikkelen van liefde voor onszelf en zelfvertrouwen is een randvoorwaarde voor authentiek kunnen zijn en autonoom kunnen handelen.
Autonoom en onafhankelijk zijn is het fundament voor je het ontwikkelen van je eigen identiteit
Autonomie en onafhankelijkheid zijn basisbehoeften. Wanneer er als kind geen ruimte was om autonoom en onafhankelijk te zijn op een manier die bij je leeftijd paste, kan dit betekenen dat deze onvervulde basisbehoeften ook doorwerken als volwassene. Misschien voel je je nog steeds niet gezien, gehoord of geaccepteerd voor wie je bent. Misschien durf je bijna niet zelf je eigen keuzes te maken en misschien ben je heel onzeker en weet je eigenlijk diep van binnen niet zo goed wie je zelf bent. Wanneer je als kind namelijk een gebrek aan autonomie hebt ervaren, was er ook onvoldoende ruimte om je eigen identiteit te ontwikkelen. Je moest je immers inhouden en je aanpassen. Jezelf echt laten zien zoals je was, was geen veilige optie. Dat is heel verdrietig en het werkt door. Misschien kan je slecht voor jezelf zorgen, voel je je inadequaat en hulpeloos.
Je aanpassen om gezien te worden komt voort uit onvervulde basisbehoeften
In volwassen relaties kan een gebrek aan autonomie je ertoe bewegen om je aan te passen en te spiegelen aan de ander om alsnog gezien te worden en een zeker gevoel van eigenwaarde te ervaren. Het kan zijn dat je steeds behoefte hebt aan bevestiging. Natuurlijk heeft iedereen behoefte aan bevestiging, maar een constante behoefte die nooit genoeg is, is een veeg teken. Misschien ben je een people pleaser en doe je jezelf tekort door vooral te doen wat anderen van je vragen of impliciet verwachten, om zo alsnog waardering of goedkeuring te krijgen. Je kan doordat je steeds op zoek bent naar het alsnog vervullen van je onvervulde basisbehoeften overkomen als afhankelijk en hulpbehoevend. Als niet in staat om je eigen keuzes te maken of steeds antwoorden en bevestiging te zoeken bij belangrijke anderen in je leven, zoals je partner.
* Lees ook: Emotioneel onvolwassen ouders laten diepe sporen na *
3. Liefde
Wanneer je ouders of verzorgers je verwaarlozen, teveel met zichzelf bezig zijn, je beledigen, bekritiseren of afwezig zijn kan dat leiden tot het gevoel dat je niet goed genoeg bent. Hierdoor kunnen patronen ontstaan waardoor je ongezonde liefdesrelaties aangaat in de hoop om alsnog die onvervulde behoeften, zoals liefde, vervuld te krijgen door je alsnog op pathologische manier te hechten aan een partner.
Onvervulde basisbehoeften beïnvloeden je geestelijke gezondheid
Een gebrek aan ervaren liefde in de kindertijd, kan ertoe leiden dat je niet zo goed begrijpt wat liefde inhoudt. Als kind niet, maar ook later als volwassene niet. Als volwassene kan je seks verwarren met liefde, wederzijdse afhankelijkheid als liefde zien, enzovoort. Een gebrek aan onvoorwaardelijke liefde in de kindertijd kan doorwerken in je leven als volwassene. Je hebt meer kans op een ernstige depressie, verslavingen, een gebrek aan eigenwaardige en obsessief gedrag in liefdesrelaties.
* Lees ook: Rouwen om de dood van onze ouders
gaat over meer dan gemis *
Van onvervulde basisbehoeften naar meer heelheid
Er is geen eenvoudige oplossing om alsnog dat gat van die onvervulde basisbehoeften in te vullen. Een eerste stap is je bewust worden van die onvervulde basisbehoeften, dan kan je er ook iets aan doen. Dat is niet eenvoudig en hiermee omgaan, is misschien wel een levenslange opdracht. Eén ding is wat mij betreft zeker. Uiteindelijk moet het uit jezelf komen en moet je bereid zijn het risico te nemen om wel een relatie aan te gaan en kwetsbaar durven zijn, zonder dat dit weer doorslaat naar de andere kant van het spectrum. Je zomaar op iemand storten om dit te doen, gaat je ook niet helpen. Wat wel kan helpen is bewustzijn, aandacht voor jezelf, zelfcompassie beoefenen en te durven vallen en weer op te staan in het vertrouwen dat er een dag komt dat je overeind blijft. Zoek zo nodig lotgenoten op, bijvoorbeeld in 12 stappen zelfhulpgroepen (zoals o.a. hier bij Jellinek of NCVS) of een zogenaamde herstelacademie (in en om Utrecht en Eindhoven) of ga in therapie, bijvoorbeeld schematherapie, die je helpt je ongezonde patronen te herkennen en doorbreken. En natuurlijk kan je je eigen psycho-educatie verzorgen door zelf te lezen, online, maar ook in boeken om meer inzicht te krijgen in je eigen behoeften, patronen en hoe die te doorbreken. Hieronder vind je een aantal boeken.
* Lees ook: Dit zijn de 10 basisvoorwaarden
voor een waardig en bloeiend leven *
Verder lezen over onvervulde basisbehoeften, zelfcompassie, hechting en schema’s?
Zelf vind ik het fijn om waar nodig zelf dieper in de materie te duiken om zo meer begrip en inzicht te krijgen. Dit helpt mij en dit helpt indirect ook anderen.
Boeken over hechting
John Bowlby is de authoriteit en de grondlegger op het gebied van hechtingstheorie en hechtingsproblematiek. Voor zover ik kan overzien zijn op dit moment geen Nederlandstalige publicaties van zijn hand beschikbaar. Je kan natuurlijk wel Bowlby in het oorspronkelijke Engels lezen. Dit e-book van A Secure Base, kan je bijvoorbeeld direct downloaden. Er is een ook een paperback waarvoor je iets meer geduld moet hebben.
Nederlandstalig en recent
Een recent Nederlandstalig boek over gehechtheid is Behandeling van problematische gehechtheid van psychotherapeute dr. Anniek Thoomes-Vreugdenhil.
De kracht van gehechtheid
Ook De kracht van gehechtheid – Het innerlijke vermogen ontwikkelen om diepgaande en bestendige relaties aan te gaan van dr. Diane Poole Heller lijkt een aanrader. Ik heb het zelf niet gelezen, maar wel wat reviews gelezen en die zijn goed voor dit boek (4.35/5). Het boek bespreekt onder andere verschillende hechtingsstijlen en wat ze betekenen. Er staan ook vragenlijsten in, zodat je zelf kan kijken wat jouw hechtingsstijl is en hoe die verschillende stijlen zich uiten in liefdesrelaties.
Boeken over zelfcompassie
Dr. Kristin Neff is de grondlegger en onderzoeker die het idee van zelfcompassie op de kaart heeft gezet. Ze heeft inmiddels verschillende boeken over dit onderwerp geschreven, die ook in het Nederlands vertaald zijn. Er is ook een werkboek om zelf actief mee aan de slag te gaan. Beide boeken heb ik zelf in de kast staan. Ik vind ze de moeite van het lezen waard.
Zelfcompassie door David Dewulf
Ook de Vlaamse arts, schrijver en mindfulnessdeskundige David Dewulf schreef een aantal boeken over over zelfcompassie met de titels De weg naar zelfcompassie en Zelfcompassie in training en therapie. Op zijn website kan je ook begeleide meditaties vinden die je kunnen helpen.
Boeken over patronen doorbreken en schematherapie
De grondlegger van de schematherapie die gaat over het herkennen en doorbreken van ongezonde patronen is Jeffrey Young. Als je het Engels voldoende beheerst kan je zijn boek lezen. Dit is trouwens niet de meest toegankelijke introductie op dit gebied. Het is geschreven voor psychotherapeuten.
Patronen doorbreken is een toegankelijke introductie
Een ander, toegankelijker boek en in het Nederlands is Patronen doorbreken van psychotherapeut Hannie van Genderen. Dit boek is helder en toegankelijk geschreven en heeft ook werkbladen, die je helpen bij het krijgen van meer inzicht in je eigen denk- en gedragspatronen.
Schematherapie – een praktische handleiding
Schematherapie, een praktische handleiding van hoogleraar klinische psychologie Arnoud Arntz en Gitta Jacob is een meer theoretisch boek. Het is bedoeld als leerboek voor psychologen en psychotherapeuten in opleiding.
