Bijna niemand wil dood. Maar tegelijkertijd wil niemand ouder worden. Jong blijven is het devies. Eigenlijk is dat wel maf, dat onze samenleving zich richt op een jong ideaal. Je moet er het liefst zo jong mogelijk uitzien. Dus laat je je gezicht losknippen door een chirurg en weer strakker achter je oren vastnieten. Of als dat niet je ding is laat je het vergif Botulinetoxine (Botox) in je gezicht inspuiten om je gezichtsspieren te verlammen. Je krijgt zo een zogenaamd ‘jong’ en relatief rimpelloos gezicht. Ook een uitdrukkingsloos gezicht, maar blijkbaar mag dat de pret niet drukken. Blijkbaar dat liever dan de horror van ouder worden.
* Lees ook: Beïnvloed je geluksgevoel met deze 12 adviezen *
De Nederlander is gemiddeld ruim 41 jaar oud
Een korte blik op de cijfers van het CBS leert dat de gemiddelde leeftijd in Nederland voor de totale bevolking in Nederland in 2017 41,1 jaar bedroeg. Voor vrouwen ligt het gemiddelde hierbij op 42,5 jaar en voor mannen op 40,7. De gemiddelde leeftijd van de beroepsbevolking lag in 2014 op 41,9. Dit lijkt niet meer bijgehouden worden, maar ik vermoed dat dat getal nu dan ergens tussen de 42,5 en de 43 moet liggen. Gemiddeld is onze totale bevolking dus veertigplusser.
* Lees ook: Dit zijn de 10 basisvoorwaarden voor een waardig en bloeiend leven *
Een langer en gelukkiger leven voor de boeg?
Gemiddeld zijn we als Nederlanders dus van middelbare leeftijd en in theorie ook helemaal rijp voor een midlifecrisis. Als je het zo ziet, slaat al dat verheerlijken van jong zijn dus nergens op. Zeker niet wanneer je ook nog bedenkt dat aangetoond is dat mensen gemiddeld gelukkiger worden naarmate ze wat ouder worden. Als het ons dus niet alleen lukt om kwantitatief steeds ouder te worden, maar dat ook in betere fysieke en mentale gezondheid te doen, hebben we dus in theorie steeds meer gelukkige levensjaren voor de boeg. Het lijkt erop dat we vooral onze eigen mentale obstakels moeten overwinnen om al dat extra geluk te bewerkstelligen.
* Lees ook: Doorwerken na pensioen gebeurt steeds vaker.
Waarom eigenlijk? *
Ouder worden we wel, maar niet altijd in goede gezondheid
Nederlanders leven door betere hygiëne en (ondanks ons gezeur daarover) goede gezondheidszorg steeds langer. Gemiddeld worden we allemaal 8 jaar ouder dan 50 jaar geleden. Onze gemiddelde levensverwachting was 81,5 jaar in 2016. Hierbij werden mannen gemiddeld bijna 80 en vrouwen ruim 83 jaar. Mannen worden minder oud, maar ze ervaren hun gezondheid wel langer als goed. In 2016 voelden mannen zich prima tot ze bijna 65 jaar oud waren en vrouwen voelen zich gemiddeld prima tot ze net de 63 gepasseerd waren.
* Lees ook: Zinvol leven begint met los laten. Het liefst vandaag nog! *
Welke prioriteiten stel je zolang je je nog gezond voelt?
Dit lijkt me, met het oog op de stijgende pensioenleeftijd iets om goed over na te denken. Hoe wil je die als relatief gezond ervaren jaren tot je gemiddeld 63 of 65 (of 68 of 70?) bent doorbrengen? Zoveel mogelijk werken? Of ook zo nu en dan een sabbatical om te reizen, te studeren of weet ik veel wat? Wil je per se veertig uur of meer werken, omdat men dat nu eenmaal doet? Of wil kan je ook rondkomen met een deeltijd baan van bijvoorbeeld 28 uren per week? Zodat je ook tijd in (vrij) goede gezondheid overhoudt voor andere zaken die belangrijk zijn voor jezelf en de mensen om je heen?
* Lees ook: Hoe een relatie je helpt je slechte jeugd achter je te laten *
Uiteindelijk worden we gelukkiger als de leeftijd vordert
Maar het is niet alleen maar allemaal kommer en kwel als je ouder wordt. Verschillende wetenschappelijke disciplines, zoals de psychologie, neurowetenschappen en economische wetenschappen, komen allemaal tot de conclusie dat mensen helemaal niet zitten te sippen als de leeftijd vordert. Ze worden juist steeds tevredener en gelukkiger wanneer de leeftijd vordert. Ouder worden werkt je geluk wel een beetje tegen. Maar dat is alleen zo op middelbare leeftijd, daarna wordt het alleen maar beter.
Onze waarden verschuiven meer naar dingen die bijdragen aan ons geluk
De meeste mensen hebben geen midlifecrisis, maar veel mensen ervaren wel een tijdlang onrust en teleurstelling als veertiger. Dat komt niet door dat er iets mis is met hun houding of met hun leven. Het is het gevolg van een emotionele doorstart, waarbij we onze verwachtingen veranderen en we onze doelen verleggen. We zijn steeds minder gericht op status en presteren. We richten ons steeds meer op het opbouwen van verbindingen met andere mensen om ons heen. Door die verschuiving van wat we najagen, richten we ons daarmee ook op doelen die bijdragen aan ons geluksgevoel en aan dat van anderen. In weerwil van de doortikkende leeftijdsklok, lukt het ons tot op hoge leeftijd toch positief te blijven. Ook als ons lijf het steeds minder goed doet.
* Lees ook: Pensionering: goed of slecht voor je gezondheid? *
Laten we ook wat verouderde denkwijzen overboord gooien!
Goed. We worden dus steeds ouder en naarmate we ouder worden, ervaren we meer lichamelijke gebreken en we verschuiven verder onze waarden in de richting van dingen die ons gelukkiger maken. Dat zijn alvast een paar mooie conclusies. Maar dat is nog niet alles. Het zou verstandig zijn als we ook wat paradigma’s overboord gooien, die hun beste tijd onderhand feitelijk wel gehad hebben, maar toch nog alom leven.
Deze drie manieren van denken zijn rijp voor de vuilnisbak
Hier drie dingen waar we op meerdere manieren en om meerdere redenen mee aan de slag moeten, juist ook in onze samenleving dienen we de daad bij het woord te voegen. Dat gebeurt nog lang niet altijd, zoals bijvoorbeeld bij het zogenaamde ‘levenlanglerenkrediet’, waar je maar tot je 55e gebruik van mag maken. Het zou ironisch zijn als het niet zo om te huilen was. Blijkbaar ontbeert het ons en onze regering aan echte visie en echte wil om iets ten goede te veranderen en daarbij niet meer te discrimineren op leeftijd. Naast dit levenlangleren gebeuren, komen er hieronder nog een aantal zaken aan de orde, die een serieus rondje herijken verdienen:
* Lees ook: Geef je geld uit aan een leuke ervaring en wees gelukkig *
1. Ouderen en gepensioneerden werken tot op steeds latere leeftijd door
Zo’n 180 duizend mensen werken in Nederland door nadat ze hun pensioengerechtigde leeftijd hebben bereikt. Ook elders in de westerse wereld zien we dit soort ontwikkelingen steeds vaker. In de Verenigde staten werkt zeker de helft van de gepensioneerden nog door, volgens de socioloog Phyllis Moen. Welk deel dit uit pure financiële noodzaak doet en welk deel echt uit vrije wil, weet ik niet. Maar het is hoe dan ook een grote groep mensen. Deze enorme groep van werkende gepensioneerde senioren biedt ook flink wat mogelijkheden voor sociale vernieuwing en persoonlijke ontwikkeling. Tegelijkertijd wordt het ook in toenemende mate nuttig en noodzakelijk om te zorgen voor leerwerkplekken voor ouderen, banen waarin ouderen een tandje terug kunnen schakelen zonder het arbeidsproces definitief gedag te zeggen, sabbaticals (wat mij betreft zinvol voor ieder weldenkend mens!) en beurzen voor de oudere medemens die bij willen blijven en bij willen leren.
* Lees ook: Er is maar één geluksfactor die er enorm toe
doet volgens Harvard onderzoek *
‘Levenlanglerenkrediet’ kan je maar tot je 55e krijgen! Hoe zo ‘leven lang’?
Er worden wel stappen gezet. Maar die zijn ontoereikend en sluiten mensen onterecht uit. Zo is in Nederland het ‘levenlanglerenkrediet’. Dit is een lening voor studie die zijn naam geen eer aan doet. Je mag er maar tot je 55e gebruik van maken. Het is dus eigenlijk een ‘voordatjedoordesamenlevingafgeschrevenbent-krediet’. Het bekt en leest niet zo lekker, maar het is zeker een betere weergave van de feiten.
Lip service voor duurzame inzetbaarheid en leven lang leren in Nederland?
In Nederland zeggen we een leven lang leren, duurzame inzetbaarheid en langer doorwerken van belang te vinden. Maar de regelingen gelden niet voor 55-plussers. Dat is raar en met zichzelf in tegenspraak. Het is nog raarder als je bedenkt dat de pensioenleeftijd met de toenemende levensverwachting meestijgt. Op dit moment staat de AOW-teller voor mij ergens voorbij mijn 69e. Die teller wordt bovendien doorlopend naar boven toe bijgesteld. Ik en vele anderen maken dus gerede kans dat ze tot ergens in de zeventig moeten werken voor ze welk pensioen dan ook krijgen. Blijkbaar is het niet van belang dat deze mensen die nog 15 jaar of langer voor de boeg hebben. Ik zou denken dat nog 15 jaar lang genoeg is om een investering in de professionele ontwikkeling van mensen te rechtvaardigen, maar de politiek denkt daar duidelijk anders over. Blijkbaar moet je het als 55-plusser maar zelf uitzoeken in de participatiemaatschappij.
Money talks, Bullshit walks in de Nederlandse meritocratie
Money talks, bullshit walks. Blijkbaar geldt dat ook in het Nederlandse neo-liberale meritocratische samenleving. Een geval van jammer in een welvarend, ontwikkeld en gemiddeld goed opgeleid land als Nederland.
* Lees ook: Worden we steeds meer onszelf wanneer we ouder worden? *
2. We moeten af van het idee dat we alleen maar aftakelen
Onze lichaamscellen kunnen zichzelf nog tot ergens in de dertig vrijwel perfect vernieuwen. Kort door de bocht kan je beweren dat daarna de fysieke veroudering pas echt begint. Maar het is niet zo dat wanneer we dat punt eenmaal bereiken onderdeel zijn van een groot fysiek aftakelingscircus. Je kan immers ook overdrijven en het is bezijden de waarheid. Zulke algemeen levende misvattingen doen de mens weinig goed. Het kan leiden tot angsten en algehele malaise en ja, soms tot een heuse midlifecrisis. Teveel vijftigplussers denken dat hun beste jaren al ver achter hun liggen, terwijl het grote geluk dan pas begint!
Het stereotiepe van de bittere bijna-bejaarde is onterecht
Wanneer we ouder worden (en zijn), hebben we minder last van stress, spijt en zijn we emotioneel stabieler. Het stereotiepe beeld van de bittere bijna-bejaarde leidt misschien wel tot meer leeftijdsdiscriminatie die voorbij gaat aan de enorme hoeveelheid, kennis, ervaring en creativiteit die mensen (ook?) hebben. Er zijn verschillende onderzoekers die van mening zijn dat bijvoorbeeld de arbeidsmarkt verandert in een richting waarbij mensen steeds vaker werk combineren met zelfstandig ondernemerschap. Die mensen zullen naar verwachting steeds vaker hun werkzame leven afronden met volledig zelfstandig ondernemerschap. Blijkbaar zijn al die senioren onder de beroepsbevolking nog fit en creatief genoeg om voor zichzelf te beginnen en als zelfstandige de kost te verdienen. Maar toch kijken we nog altijd niet op die manier naar deze groep oudere werkenden.
3. We moeten anders kijken naar de transitie op middelbare leeftijd
Vaak kijken we naar veertigers als mensen die op de top van hun kunnen werken in organisaties. Succesvolle veertigers die ontevreden zijn en zich niet helemaal happy voelen zitten dan niet te wachten op het beeld van de midlifer op de motorfiets of in een relatie met een nieuw jong fris chickie. Onwillekeurig moet ik denken aan Kevin Spacey, oftewel Lester in de film American Beauty, die zijn helemaal losgaat en zijn dodelijk saaie kantoorbaan opzegt, zijn statusgeile vrouw eens goed de waarheid vertelt, jointjes gaat roken, een baan in een hamburgertent aanneemt en geilt op de vriendin van zijn puberdochter. Ik heb er hartelijk om moeten lachen en vele anderen met mij. Een reeks van herkenbare clichés werkt indien goed in beeld gebracht flink op de lachspieren.
* Lees ook: Mens, durf te leven! *
Ons leven piekt emotioneel gezien pas na ons zestigste levensjaar
Met het karakter Lester loopt het slecht af in de film. Maar in het echt overleven de meeste mensen hun midlifecrisis wel. De periode dat je twijfelt over jezelf, je keuzes en wat je bereikt hebt in je leven, gaat uiteindelijk ook weer gewoon voorbij. Het gemoed wordt na verloop van tijd kalmer en we ervaren minder spijtgevoelens. We leren steeds beter om te gaan met onze emoties en zijn steeds meer geneigd om de dingen op een positieve manier te bekijken (het ‘positiviteitseffect‘). Onze interpersoonlijke vaardigheden worden steeds beter en we worden steeds beter in het omgaan met sociale complexiteit. Het lijkt erop dat ouderen minder last hebben van depressieve klachten. Misschien is dit wel een gevolg van het positiviteitseffect dat veroudering met zich meebrengt. We gaan er dus fysiek wel op achteruit, maar emotioneel gaan we erop vooruit. Volgens Laura Carstensen, gespecialiseerd in levensverwachting bij Stanford zou het goed kunnen dat die piek van ons emotionele leven zich pas voordoet na ons zestigste levensjaar.
* Lees ook: Waarom minder werken wel degelijk een goede zaak is *
Zijn wij bereid tot aanpassingen om die gelukkige late jaren goed in te zetten?
De drie dingen die ik hierboven genoemd heb, omvatten nog lang niet al het onderzoek op het gebied van ouder worden. Er is nog heel veel vergelijkbaar onderzoek, maar de resultaten daarvan zijn nog lang niet ingebed in onze samenleving. Het is van belang daar de aandacht op te vestigen en erop te wijzen dat de beslissingen en het beleid van de Nederlandse politiek niet in samenspraak zijn met wat Den Haag zelf nota bene van de burgers verwacht. Dat is op zich niks nieuws, zal de cynicus zeggen. Maar dat rechtvaardigt deze houding van de Nederlandse politieke elite daarmee nog niet. De vraag die zij en wij voor onszelf moeten beantwoorden is welke hervormingen er nodig zijn om die gelukkige jaren in ons latere leven optimaal te benutten en in hoeverre bereid zijn dingen in onszelf en de samenleving te veranderen om dat voor elkaar te krijgen. Amen.
Voor mij is rust vinden in de periode na mijn pensioen belangrijk, ( ik zou me best financieel ontvankelijk kunnen noemen hoef niet meer te werken voor mijn geld, en kan ook niet meer ontslagen worden), maar daarentegen droom ik nog vaak over allerijl problemen die je tegen zou kunnen komen in je werkzame leven, wordt ik wakker dan weet ik dat de droom geen realiteit is, desalniettemin nog wel een gevoel van stress in mijn lichaam door die droom.
Wanneer (en hoe) raakt ik dat gevoel kwijt, en hebben meer mensen dat ????
Hoi Bram, dank je wel voor je reactie. Ik heb geen idee of meer mensen ook nog na hun pensioen nog stressvolle dromen hebben over hun werk en hoe lang dat duurt. Als je er vaak last van hebt kan je dat misschien eens bespreken met je huisarts of de POH-GGZ van je huisarts. Dat zit gewoon in je basispakket. Misschien kunnen zij je verder helpen.