Niks is voor altijd. Het leven stroomt en dat betekent dat mooie momenten weer voorbij gaan, maar ook dat we sooner or later de rotmomenten achter ons laten. De mooie momenten kan je niet vasthouden en de rotmomenten die willen we zo snel mogelijk achter ons laten. Dat laatste gebeurt ook en dat is zeker wanneer het leven lastig is, iets om je aan vast te houden. “This too shall pass”, bedenk ik dan. Dingen komen en gaan en niks blijft hetzelfde. Maar stel dat je al die momenten die je een leven lang aaneenschakelt tot in het oneindige opnieuw zou beleven? Dat is het idee van de Duitse filosoof Friedrich Nietzsche wanneer hij het heeft over ‘Ewige Wiederkunft’, oftewel eeuwige terugkeer. Alles wat je al is overkomen, alles wat je hebt meegemaakt, zul je tot in het oneindige opnieuw beleven. Is dat een mooie of een verschrikkelijke gedachte?
“This too shall pass…”
* Lees ook: Dient onze economie ons nog wel? *
“In je leven zal er niks nieuws zijn”
Maar stel je nou eens het volgende voor, zoals Nietzsche dat ook aanhaalde in zijn werk. Je wordt benaderd door een kwade geest die je vertelt dat het leven zoals je dat leeft en hebt geleefd, oneindig opnieuw zult moeten leven. Voor het geval dat je de gevolgen nog niet helemaal overziet, voegt hij (kwade geesten zijn natuurlijk mannelijk… sorry heren!) er voor de volledigheid aan toe wat dit inhoudt, namelijk dit:
“In je leven zal er niks nieuws zijn. Elk moment van pijn en ieder geluk, elke gedachte, elke zucht, alles wat je hebt meegemaakt, of dat nou iets kleins of iets groots is, zal je doorlopend opnieuw meemaken. Op dezelfde manier, in dezelfde volgorde, met dezelfde mensen. De eeuwige zandloper van het bestaan wordt steeds wanneer hij leeg is gelopen opnieuw omgedraaid. Steeds weer. En samen met de zandloper, begint ook jouw leven steeds weer opnieuw van voren af aan.”
* Lees ook: Zinvol leven begint met loslaten. Het liefst vandaag nog! *
Wat zou je leven opnieuw leven voor je betekenen?
Wat zou je doen? Zou je blij zijn dat je mensen die je moet missen weer opnieuw kan zien, of zou je juist wanhopig zijn omdat je niet kan leren van je fouten? Omdat je het wel opnieuw beleeft, maar er niks verandert en alles hetzelfde blijft. Je kan niks rechtzetten, of dingen van voren af aan met je opgedane wijsheid in positieve zin veranderen. Zou je boos worden op die kwade geest, zou je zijn boodschap verwerpen, zou je godsgruwelijk wanhopig worden of zou je totaal zen juist je lot omarmen, omdat dat het is wat het is?
* Lees ook: Worden we steeds meer onszelf wanneer we ouder worden? *
Door je leven op de ‘repeat’-knop is niks meer bijzonder
Friedrich Nietzsche, de Duitse filosoof, is zoals aangegeven de vader van dit gedachtenexperiment. En dat experiment betekent nogal wat. Waar je leven nu in zekere zin dag voor dag vervliegt tot je sterft en door momenten als kralen aan een ketting aaneen geregen worden, vervliegen nu je momenten feitelijk niet. Ze worden nog wel opgevolgd door andere momenten, maar het is een eeuwig durende herhaling van zetten. Als een film die je op repeat hebt staan. Het bijzondere van wat nu eenmalige momenten zijn, verdwijnt. Zelfs als het leuke momenten waren, verliezen ze hun zeggingskracht. Je zou meegesleurd worden in een nihilistische vibe, als alles zich constant herhaalt, verliest het zijn waarde, zijn bijzonderheid en zijn richting immers.
* Lees ook: Over Fuck You Money en het werken voor geld *
Nietzsche’s ‘amor fati’ voor echte bikkels
Stel dat je in staat zou zijn je lot te omarmen, dan bereik je het ideaal van Nietzsche. Amor fati, oftewel liefde voor je lot. Ook Nietzsche zelf vindt dit nogal een opgave. Om het concept van het steeds opnieuw je leven op exact dezelfde manier te leven, moet je mentaal wel een behoorlijke bikkel zijn. Om dat vol te houden, zou je het liefst zo vrij mogelijk moeten zijn van moraal en elk moment gewoon als moment zien, zonder er in positieve zin of in negatieve zin een waarde aan toe te kennen. Als alles zich herhaalt, heb je er weinig aan je te richten op een god en zijn belofte van een eeuwig leven. Dat eeuwige leven heb je dan al. Maar misschien wel een vorm die meer op een spreekwoordelijke hel zou lijken dan een hemel, nirvana, walhalla, eeuwige jachtweide, of wat het ook maar is dat je je er bij voor zou stellen.
* Lees ook: Moet het zelfgekozen einde altijd eindigen in euthanasie door een arts? *
De ruimte van de niksigheid positief benutten
Stel je het moment voor na het bezoek van die kwade geest. Zou je iets anders doen in je leven nu je weet dat je het steeds opnieuw moet doen? Nietzsche zou je aanraden om nieuwe dingen uit te proberen. Alles wordt in zekere zin banaal als je het afzet tegen het licht van de eeuwigheid. Dat kan leiden tot existentieel lijden. Waarom je best nog doen om er alles uit te halen? In het grotere geheel betekent het misschien (te?) weinig. Maar als je die banaliteit van het bestaan inziet, betekent dat ook dat je er zelf een positieve slinger aan kan geven. Natuurlijk heb je de wereld niet in de hand, maar wel hoe je jezelf verhoudt tot die wereld, de mensen, de relaties met die mensen. Je zou dat ook juist als reden kunnen zien om je scheppende kracht voor jezelf en je leven in te zetten. Je kan ook die ruimte die die banaliteit of niksigheid in zich heeft, gebruiken om zin en betekenis in dat leven te creëren.
* Lees ook: Waarom ouder worden vooral gelukkiger worden betekent *
Ik zou er alles aan doen om mijn leven zo betekenisvol mogelijk te maken
Als die kwade geest er was, zou je er vermoedelijk alles aan doen om je leven vanaf dat moment zoveel mogelijk de moeite waard te maken. Je moet het immers steeds opnieuw leven? Of laat ik het bij mezelf houden: ik zou dat wel willen. Ik zou er alles aan doen om de lopen op de ritme van mijn eigen trommel. (Ja dat is letterlijk vertaald. Omdat het kan). Ik zou er alles aan doen om mijn leven zo betekenisvol mogelijk te maken. Ik heb nu al moeite met de gedachte om eeuwig opnieuw in een te drukke forenzentrein te zitten om vervolgens het grootste deel van mijn leven te spenderen op een duf kantoor. Als ik dat tot in de eeuwigheid over moest doen, zou ik dat niet najagen. Zeker niet.
* Lees ook: Leid je leven in volle aandacht met deze zeven tips *
Heb je die kwade geest van Nietzsche echt nodig om je leven zelf betekenis te geven?
De vraag is of ik of jij die kwade geest nodig hebben om zo veel mogelijk het leven te leiden wat we willen leiden. Ik kijk naar de wereld om me heen en ben heel vaak verbaasd met hoeveel automatisme mensen hun leven leiden. Mensen werken vier of vijf dagen per week, omdat men dat nou eenmaal doet. Het mooiste deel van de dag zitten heel veel van ons binnen op een kantoor of lopen door een magazijn. Of we werken omdat we de ons boodschap van de regering hebben eigengemaakt, die vindt dat we zoveel mogelijk moeten participeren om toch vooral de economie draaiende en de pensioenen betaalbaar te houden. Maar jij bent er niet voor de regering. De regering is er voor jou. Het zijn volksvertegenwoordigers, niet andersom. De economie of de vrije markt dat zijn niks meer dan producten van de menselijke geest. Constructen, zo u wilt.
* Lees ook: Met Hannah Arendt filosoferen over zorg en onderwijs *
Liever spijt van dingen die ik wél gedaan heb
Ik weet niet hoe het met jou zit, maar ik, beste lezer, ga er als ongelovige van uit, dat ik maar een jaartje of zeventig of tachtig op deze aardkloot rondloop. In het geheel van tijd en ruimte ben ik minder dan een klein stofje dat zich door de lucht beweegt. Ik besef dat. Ik besef ook dat het leven eindig is. Als ik uitga dat ik zeventig of tachtig word, ben ik dus nu al ruim over de helft. Ik wil niet op de automatische piloot, die iemand anders heeft ingeregeld. Ik wil zelf aan de knoppen zitten. Ja vergt durf, dat brengt risico’s mee en misschien ook afkeurende blikken van degenen die er een conventioneler wereldbeeld op na houden. Ik oordeel niet over anderen, maar zelf wil ik het anders. Ook als ik dan zo nu en dan snoeihard op mijn snufferd ga. Ik heb uiteindelijk liever spijt van de dingen die ik heb gedaan, of geprobeerd, dan de dingen die ik heb nagelaten te doen of te proberen.
* Lees ook: Wat de Azteken ons kunnen leren over geluk en het goede leven *
Niet gedachtenloos een pad volgen dat niet het jouwe is
Reflecteer kritisch en kies je eigen leven
Ik ga jou niet proberen te overtuigen om mijn keuzes te volgen. Wat ik wel zou willen bereiken is dat je niet gedachteloos het pad volgt dat anderen gebaand hebben. Dat je kritisch reflecteert op waar je staat en waar je heen wilt en vervolgens bewust de keuzes maakt die bij jou horen. Als dat 40 uur per week werken op een kantoor is. Prima. Maar kies het zelf. Je leeft maar een keer. Ik heb ergens toen ik op zoek was naar mijn eigen antwoorden een boek gelezen waarin de volgende vraag werd gesteld:
“Wat kan je nu doen om over twee jaar niet met spijt terug op je leven te kijken?”
* Lees ook: Dit zijn de 10 basisvoorwaarden voor een waardig en bloeiend leven *
Hoe te nu leven zonder spijt aan het eind?
Die vraag is wat korter door de bocht dan die van de duivel van wijlen Nietzsche. Maar het is volgens mij wél waar het om draait. Ik zou jou dezelfde vraag willen stellen: wat kan jij nu doen om over (bijvoorbeeld) twee jaar niet met spijt terug te kijken op de tijd tussen nu en over twee jaar? Wat zou je veranderen omdat je weet dat je maar een keer leeft en dat ten volle beseft? Welke dingen zou je wel of juist niet veranderen aan je leven als je die kwade geest van Nietzsche nu tegen zou komen? Wat zou jij doen om zonder spijt aan het einde terug op je leven te kijken en constateren dat je goed geleefd hebt, met alle mooie en minder mooie momenten die daarbij horen.
* Lees ook: Waarom minder werken wel degelijk een goede zaak is *
En jij? Zie jij die eeuwige herhaling zitten en kan je dan je lot omarmen?
Zie jij het zitten om je leven steeds over te doen, steeds de zandloper om te keren? Steeds opnieuw de leuke, maar ook de pijnlijke dingen te herbeleven? Zet dit gedachtenexperiment je aan om dingen anders te doen? Of vind je het vooral theoretisch geneuzel? Want je leeft immers niet steeds opnieuw hetzelfde leven? Maak je eigen keuzes? Bestaat er vrije wil? Hoe maakbaar is het leven? Hoe kijk je aan tegen je leven nu en hier? Zinvollerleven.nl nodigt je van harte uit om je ideeën, kanttekeningen en vragen hierover te delen in het reactieveld!
Of wil je eerst meer weten over Friedrich Nietzsche?
