Rouw heeft twee kanten. Rouw is enerzijds iets wat naar is en pijn doet. Het betekent meestal dat we iemand hebben verloren die ons dierbaar was. Of we hebben iets anders verloren: een relatie, onze gezondheid, ons werk, enzovoort. Dat maakt dat we rouw willen vermijden. Het doet zeer en is niet leuk. Aan de andere kant is rouwen juist ook heel waardevol en iets wat we daarom niet uit de weg moeten willen gaan. Rouw betekent ook dat de ander die er niet meer is iets voor je betekende. Rouwen is in die zin de andere kant van liefde en daarmee ook iets waarvoor we dankbaar zouden moeten zijn. Rouwen brengt ook ons iets. Over rouw als spiegel gaat dit stuk.
* lees ook: De vijf fasen van rouw zijn geen vaste stappen *
Rouw als spiegel
Tegelijkertijd kan rouw ook ons helpen in onze persoonlijke ontwikkeling en ons inzicht geven in onszelf, hoe we met dingen omgaan en hoe we met mensen omgaan of omgingen, die er niet meer zijn. In die zin kan rouw ook een spiegel zijn, waar we in kunnen kijken om onszelf en ons gedragingen en gevoelens beter te leren begrijpen. Rouw brengt ons in die zin ook iets. Ik herinner me dat ooit iemand een praatje hield en zei dat haar burn-out het beste was wat haar ooit was overkomen. Dat is net zoiets. Enerzijds gun je het iemand niet. Anderzijds kan je ook zien dat je wanneer je iets naars overkomt, je er ook iets van kan leren. Rouw heeft twee kanten, maar vaak zien we maar één.
Rouw is een ontwrichtende levensgebeurtenis
Al decennia geleden, in 1967 publiceerden de psychiaters Thomas Holmes en Richard Rahe over een schaal die ze hadden opgesteld over de mate waarin het leven van mensen ontwricht werd door grote gebeurtenissen. Om de schaal te maken bevroegen beide heren honderden mensen en stelden een schaal op met de belangrijkste en meest ontwrichtende levensgebeurtenissen.
* lees ook: Rouwen om de dood van onze ouders gaat over meer dan gemis *
Rouw als spiegel van ontwrichting
Van de twintig levensgebeurtenissen die de grootste gevolgen hadden, gingen er drie over de dood van anderen. De dood van de levenspartner scoorde het hoogst met 100 punten, maar ook de dood van een naast familielid of een goede vriend hakte er flink in. Andere dingen die hoog scoorden waren bijvoorbeeld een echtscheiding, zelf ziek worden of gewond raken, ontslagen worden en met pensioen gaan. Dingen met grote gevolgen hoefden niet alleen maar “vervelende dingen” te zijn: ook trouwen, zwangerschap en vakantie staan hoog in het lijstje met stressoren. Dat u het weet. Niet alleen rouw heeft twee kanten.
Rouw verweven met schuld, angst of woede
Rouw, het verliezen van een belangrijke ander, ervaren we dus als zeer stressvol. Rouw kan weken, maanden en soms zelfs jaren doorgaan en ons compleet uit het lood slaan. Soms is het stil verdriet. Soms komt er een enorme golf van verdriet die je niet had zien aankomen. Vaak spelen er ook nog andere gevoelens mee bij ons verdriet. Misschien zijn we boos, op onszelf of op de ander, misschien voelen we ons schuldig, of misschien zijn we bang. Bang dat we het niet redden zonder die ander, of dat dit heftige verdriet nooit weg zal gaan.
* lees ook: Disney animator maakt prachtig filmpje
over rouw na de dood van zijn vrouw *
Ons ongemak bij het verdriet van de ander
Je kan natuurlijk op meerdere manieren naar rouw kijken. Rouw heeft twee kanten. Of minimaal twee kanten. Misschien wel meer. In eerste instantie zou je niemand een portie rouw willen aanbevelen. Maar tegelijkertijd is het ook wat kort door de bocht om te beweren dat we een beter leven zouden hebben zonder verdriet. Dat is zo omdat rouw ook de prijs die je betaalt voor liefhebben is en er in die zin per definitie al twee kanten aan rouw zitten. Natuurlijk willen we zelf niet verdrietig zijn en mensen verliezen. We voelen ons machteloos wanneer we zien dat anderen een groot verdriet mee moeten torsen. Het liefst zou je dat verdriet van die ander willen wegjagen, om nooit meer terug te komen. Maar zo werkt het dus niet. Het kan niet en zelfs al zou het kunnen, is de vraag of we het ook echt moeten willen. Misschien zegt het ook veel over ons eigen ongemak om met de situatie en de rouwende ander om te gaan. We willen de ander niet zien lijden, terwijl het doorleven van dat lijden voor die persoon juist een waardevolle uiting is. Van het gemis. Van de liefde. Van wat er nooit meer zal komen.
* lees ook: The Life of Death: een prachtige animatie
over hoe de dood ons allemaal raakt *
De betekenis van verdriet
Want dat verdriet van die ander om een verloren iemand betekent ook iets. Het heeft ook een waardevolle kant. Je huilt niet wanneer je je net gemaaide gras met een royale zwiep de kliko ingooit, terwijl je weet dat je dat gras na de komst van de ophaaldienst nooit meer terug zal zien. Je hebt wél verdriet wanneer iemand die je liefhad, voorgoed weg is. Je zal nooit meer met die persoon kunnen lachen, knuffelen, praten, wandelen, of wat dan ook. Dat besef doet pijn. Maar dat besef betekent ook dat die ander van betekenis was. Zo bezien zou helemaal geen verdriet voelen in zo’n geval misschien wel erger zijn dan toch de pijn van dat verdriet te ervaren. De rouw omdat iemand die we lief hadden er niet meer is en niet meer terugkomt.
* lees ook: Als volwassene kiezen voor geen contact
met je ouders: pijnlijk, maar soms noodzakelijk *
De dood als bevrijding voor de stervende
Terwijl de filosoof Socrates zich voorbereidt op het leegdrinken van de gifbeker, verwijt hij zijn vrienden en volgelingen, dat ze moeten huilen bij de gedachte dat Socrates elk moment zal sterven en er niet meer zal zijn. Socrates is van mening dat hun verdriet voortkomt uit de verkeerde overtuiging. Die overtuiging is dat de dood van Socrates slecht voor hemzelf is. Socrates weidt uit, dat zijn dood juist een prettige aangelegenheid is. Immers zijn ziel is onsterfelijk en de dood bevrijdt hem uit zijn lichaam, die hij ziet als fysieke gevangenis.
* lees ook: Je mag je verdriet als achterblijver vormgeven zoals jij wilt *
Rouwen als egoïstische daad
Je kan natuurlijk van alles vinden van Socrates en in hoeverre de dood hem bevrijdt van zijn lichaam. Zelf kan ik me daar wel iets bij voorstellen. Als je iemand ziet sterven, die lijdt door een ziek en pijnlijk lijf, is het niet moeilijk de dood als bevrijding te zien. Bevrijding van fysieke pijn en beperkingen. En misschien waren zijn volgelingen het ook wel met Socrates eens dat de dood van Socrates niet per se een verlies was voor Socrates zelf. Maar wat Socrates (natuurlijk) in al zijn veronderstelde wijsheid over het hoofd ziet is dat zijn leerlingen, vrienden, volgelingen, niet verdrietig zijn voor Socrates, maar voor zichzelf. Ze verliezen een vriend, een leraar, een mentor. Misschien is rouwen in die zin egoïstisch. Ze huilen vooral voor zichzelf, voor wat ze waardevol vonden en nu voorgoed moeten missen.
* lees ook: Existentiële crisis? Je kan ook nieuwe inzichten opdoen! *
Rouw als spiegel voor wat verlies voor jezelf betekent
Het verlies van de ander gaat ook vooral over jezelf. De dood van de belangrijke ander is een verlies. Iemand is voorgoed weg en ook als we nieuwe of andere waardevolle mensen kennen of leren kennen, krijgen we degene die gestorven is er nooit meer mee terug. De gestorvene is uniek en onvervangbaar en weg. Kwijt. Sommigen zullen zich voelen alsof ze een deel van zichzelf kwijt zijn geraakt met het verlies van de ander.
Rouw gaat over je persoonlijke band met iemand
Wanneer ik dit schrijf, is Queen Elizabeth van Engeland net overleden. Natuurlijk is dat het einde van een tijdperk en zullen er heel veel mensen zijn die het jammer vinden dat ze er niet meer is. Het einde van een tijdperk. Van iemand die de meesten van ons onderhand al een leven lang als koningin van het Verenigd Koninkrijk kenden (totaal knetter om dat gegeven even goed op je in te laten inwerken trouwens). Heel veel mensen zullen het jammer vinden, maar vooral wijlen koningin Elizabeths’ naaste familie en misschien nog wat goede vrienden of inwonend personeel zullen echt rouwen. Zij hadden een persoonlijke band met de Queen en verliezen in die zin echt iemand die er voor hun toe deed. Dat gezegd hebbende, zullen er vast ook fanatieke aanhangers van de Britse monarchie zijn, die het overlijden van de Queen ook als persoonlijk verlies ervaren. Maar ik stel me voor dat die mensen toch veruit in de minderheid zijn.
Rouw als spiegel van verdriet en gemis
Dat we rouwen om de mensen die voor ons belangrijk zijn, komt voort uit rouw als spiegel. Je rouw weerspiegelt je verdriet om de ander en omdat wijzelf, als achterblijvers, die ander moeten missen. In die zin is rouw een spiegel die ons ook toont wat we gewaardeerd hebben in ons leven en waar we (wanneer we er aan toe zijn) ook dankbaar voor mogen zijn. Emoties laten ons zien wat belangrijk is. Rouw gaat over gemis en verlies. Angst gaat over de dreiging dat we iets of iemand kunnen verliezen, of niet krijgen. Woede geeft aan dat iets of iemand ons ondermijnt in wat we belangrijk vinden.
Rouw als stap van en naar betekenis in je leven
Het verdriet dat we hebben wanneer een belangrijk iemand sterft, herinnert ons aan mooie dingen die niet opnieuw kunnen gebeuren. Hoe iemand van meerwaarde voor ons in ons leven was en dat we daar bij stil staan en ook dankbaar kunnen zijn. Rouwen verschaft ons in die zin wezenlijke informatie en feedback die we zouden missen als we gewoon vrolijk verder zouden leven. Rouw is in die zin waardevol en brengt ons mogelijk ook nieuwe inzichten. Rouw is veel meer dan het rauwe verdriet dat zich in grote golven aandient. Rouw als spiegel, gaat niet alleen om het reflecteren van het verdriet om de gemiste ander. Rouw als spiegel gaat ook over wie je bent zonder die ander. Rouw draagt bij aan inzicht in jezelf.
* lees ook: Dirge Without Music: rouwbeklag over sterfelijkheid *
Zolang we rouwen, leven we zelf nog
Rouwen is dus niet iets om zo snel mogelijk doorheen te willen fietsen, om te vermijden. Rouw heeft de tijd nodig, die het nodig heeft. Rouw gaat over betekenis. Over de betekenis van de ander die er niet meer is, maar ook over het opnieuw betekenis geven aan je eigen leven na het wegvallen van die ander. Rouw is een stap in aanpassing naar de nieuwe situatie. Want zolang we rouwen, leven we zelf nog wel. Misschien moeten we als stervelingen dankbaar zijn dat we kunnen rouwen.
