Ik las dit jaar 30 boeken. Eigenlijk 31, als je “Het leven heeft zin” van Michiel Wijdeveld meerekent. Er valt niet veel in te lezen, maar wel wat te lachen. De situaties zijn herkenbaar en hebben ook regelmatig een zeer Nederlands of Amsterdams tintje. Ik won het boek door een hele lelijke eend ook nog eens heel lelijk na te tekenen. Met mijn beperkte tekentalent ging dat uitstekend. Ik las dus (ruim) 30 boeken, waarvan ik hier tien boeken kort in het online zonnetje wil zetten. Gewoon, omdat ik die tien boeken de moeite waard vond. 
Niet alle tien boeken zijn in Nederland even bekend. Dat mag dus best veranderen wat mij betreft. Ik ben stiekem al voor mijn beurt begonnen, maar naast het boek met cartoons van meneer Wijdeveld zijn er dus nog tien boeken waar ik de aandacht op wil vestigen. Omdat het kan.
* Lees ook: De kunst van het ongelukkig zijn – boekbespreking *
1. Het Pauperparadijs – Suzanna Jansen
Het eerste boek dat ik -in willekeurige volgorde- aan wil halen heet voluit “Het Pauperparadijs – Een familiegeschiedenis” en is van de hand van Suzanna Jansen. Dit boek is best bekend en gaat over de geschiedenis van “kleine mensen” die het niet zo getroffen hadden in het leven. Met inkijkjes in het leven in Veenhuizen in de zogenaamde Koloniën van Weldadigheid, dat inmiddels op de UNESCO Werelderfgoedlijst staat. Het leven was niet zo weldadig voor de arme mensen die daar in de 19e eeuw terecht kwamen, in weerwil van de toch min of meer goede betuttelende bedoelingen van de welgestelden in die tijd. Wat dat betreft, hebben we wel iets geleerd, maar is er ook nu nog veel te leren. Zo wordt geschiedenis ook voor mij interessant. Enige kritiek is dat Jansen zo nu en dan wat pathetisch klinkt. Het zij haar vergeven. Het is namelijk goed geschreven en inhoudelijk interessant.
* Lees ook: Mijn favoriete boeken van 2019 *
2. De Zelfmoordclub – Arto Paasilinna
Ik geef toe dat de titel niet zo gezellig klinkt, maar ik vond dit boek desondanks op mijn eerste bezoekje aan Scandinavië de afgelopen zomer uitstekend gezelschap. De Zelfmoordclub van de Finse schrijver Arto Paasilinna is namelijk behoorlijk droogkomisch van toon en naast heel Scandinavisch ook nog heel Europees. Misschien liggen Finse en Friese humor niet zover uit elkaar. Een klein tipje van de sluier van het plot is dat een groep mensen naar aanleiding van een advertentie samen in een bus op stap gaan met het als doel het gezamenlijk plegen van zelfmoord. De reis gaat zowel geografisch als inhoudelijk niet direct naar het uiteindelijke doel en dat levert, zeker met dank aan de droge vertelstijl, smakelijk leesvoer op.
3. Educated – Tara Westover
Educated van Tara Westover is een memoire van iemand die niet een goede start in het leven heeft gehad en is terecht een beststeller in Amerika. Het boek is ook vertaald en heeft in het Nederlands de totaal niet aansprekende titel “Leerschool” meegekregen. Maar vergis je niet. Dit boek is aansprekend en niet voor niets een beststeller geworden. Westover groeide op in de bergen met een moeder die een soort kruidenvrouwtje en verloskundige en de vader een man die zich in de bergen met zijn gezin voorbereidt op het einde der tijden. Hij gelooft niet in ziekenhuizen en artsen en ook niet in een formele opleiding voor zijn nageslacht. 
Niettemin schopt Westover het uiteindelijk tot Cambridge University en dat grotendeels op eigen kracht.
Wel opgeklommen, toch geen vervelend American Dream epos
Dit klinkt als zo’n vervelend American Dream verhaal, met een leven dat voor velen in Amerika en ook hier niet is weggelegd. Als je het alleen maar daarmee afdoet, doe je dit boek en mevrouw Westover tekort. Dit is niet alleen maar een leuk en gezellig boek en een from rags to riches verhaal. Het is wel een mooi boek dat je raakt en dat echt ergens over gaat. Dus ga het lezen. Geef het jezelf of iemand anders kado. Het is een van de mooiste boeken die ik vorig jaar las. Ik raad het bij deze aan iedereen aan.
* Lees ook: Een psychiatrie van samenwerking en gelijkwaardigheid *
4. Der Grosse Sommer – Ewald Arenz
Dit is de tweede Duitse roman die ik dit jaar las. Het was ook de tweede sinds ik bij mijn HAVO-eindexamen, zo’n 30 jaar geleden las. Ik kreeg destijds nota bene een prachtig sprookjesboek van de gebroeders Grimm van het Goethe Institut omdat ik de beste van mijn jaar was op onze school. Dat boek heb ik ook nog altijd niet gelezen. Schande. Maar het boek van Ewald Arenz dus wel. Der Grosse Sommer is ook in het Nederlands vertaald als “De Grote Zomer.”
Coming of age met een melancholische ondertoon
Het boek gaat over de zomer van de 16-jarige Friedrich die de hele zomer moet leren om opnieuw tentamens te maken, zodat hij niet blijft zitten. Hij logeert bij zijn strenge grootvader (niet “opa”, lees het boek maar waarom ik dat zeg) en zijn oma. Het wordt een betekenisvolle zomer voor Friedrich. Een zomer van eerste keren en een zomer waarin hij de nodige nieuwe levenservaringen opdoet. Het kostte mij even om (in het Duits) in het boek te komen. Maar gaandeweg las ik het alsnog vlot uit. Het boek met het coming of age verhaal van Friedrich krijgt naarmate de zomer van Friedrich vordert langzaam een mooie melancholische ondertoon. Nu ik dit las, vind ik zelf dat ik weer vaker een Duitse roman moet lezen. Misschien jij als lezer van dit stukje ook. Zo nodig lekker makkelijk met de vertaling!
* Lees ook: Kinderboek over doodgaan en euthanasie: Code Kattenkruid *
5. Sonny Boy – Annejet van der Zijl
Ik nam Sonny Boy van Annejet van der Zijl mee uit een straatbiebje bij mij in de buurt. Een gouden greep, want wat een mooi boek. Ik zou het anders niet zo snel hebben gelezen en dat zou dan toch jammer zijn geweest. Ik ben de gulle gever die dit boek in het straatbiebje achterliet dan ook zeer erkentelijk. Sonny Boy is een mooie verhalende biografie tegen de achtergrond van het Suriname van het begin van de 20e eeuw en een ongebruikelijke liefde in de context van de tweede wereldoorlog in Nederland.
Bij toeval in handen gekregen en prachtig bevonden, dus in mijn top tien boeken van 2022!
What can I say? Ik viel zomaar in dit boek dat ik ergens bij toeval meenam, zonder het echt te kennen, anders dan de bekende titel. Dit is denk ik het mooiste boek wat ik vorig jaar tot me nam. Ga dit lezen. Ik was echt verrast door de schoonheid van dit boek. Ondanks de tragiek die er zeker ook in zit. En als je geen zin hebt om het zelf te lezen, pak je toch lekker het luisterboek?
6. The Palliative Society – Byung-Chul Han
Byung-Chul-Han is een Duits-Koreaanse filosoof die flink wat boeken op zijn naam heeft staan. Van dit boek is onlangs ook een Nederlandse vertaling uitgekomen, met de titel De palliatieve maatschappij – Pijn vandaag de dag. Ik las daarvoor al de Engelstalige versie en vond The Palliative Society een interessant boek, maar zeker niet altijd even toegankelijk. Ik kan me voorstellen dat een Nederlandse versie dit leesvoer iets toegankelijker maakt.
We sukkelen in slaap terwijl we onze vrijheden vrijwillig opgeven
Han bespreekt een brede waaier van thema’s die spelen in onze maatschappij en is zeer kritisch over waar we met zijn allen naar toe lijken te bewegen. Dat gaat over bijvoorbeeld ‘de’ pandemie, technologie en hoe we onder toezicht staan van overheden en commerciële partijen, die doorlopend meekijken en data verzamelen. 
We worden zachtjes in slaap gesust en terwijl we lekker liggen te slapen, worden onze vrijheden aan ons ontnomen. Het is niet zo dat we daarin als individu nooit een keuze hebben, maar we offeren graag onze gegevens op voor gemak of het bijhouden van onze gezondheid met allerhande apps en trackers. Ik heb dit boek met plezier en interesse gelezen. Het is moeilijk om alles goed te doen op internet en de mobiele telefoon, maar met een boek als dit in het achterhoofd (en van bijvoorbeeld Marleen Stikker) is er goede reden om er toch kritisch mee om te gaan.
* Lees ook: Gevoelsarm: over Bram Bakker die psychiater af is *
7. The Human Predicament – David Benatar
Ook las ik met plezier en veelvuldige instemming The Human Predicament van de Zuid-Afrikaanse filosoof David Benatar, die ook al Better to never have been schreef. Ik schreef er op mijn beurt ook eerder een stukje over met de titel “Waarom je beter geen kinderen kan krijgen”. Als je wat Engels begrijpt, zie je gelijk dat meneer Benatar van het menselijke bestaan geen hoge pet op heeft en ook vindt dat het niet ethisch aanvaardbaar is om zelf kinderen te krijgen.
Onwetendheid als existentiële pijnstiller
In The Human Predicament kijkt Benatar naar de betekenis van de mens, of het gebrek eraan. Hij bekijkt dit op meerdere niveaus, op bijvoorbeeld kosmisch niveau en bekeken vanuit het grotere plaatje zijn we als individu insignificant, onbetekenend. Benatar bespreekt ook andere niveaus en raakt ook aan het besef van onze sterfelijkheid. Dat besef kan geïnterpreteerd worden als betekenisgevend, maar Benatar ziet dit vooral als bewijs voor de betekenisloosheid van alles. Niet het gezelligste onderwerp misschien, maar wat mij betreft wel zeer zinnig en relevant. Ergens aan het einde van het boek schrijft Benatar ‘ignorance is an existential analgesic’. Oftewel ontwetendheid is een existentiële pijnstiller. Volgens mij slaat hij de spijker op de existeniële kop.
* Lees ook: Wees Socrates op sneakers door goed vragen te stellen *
8. Signal Fires van Dani Shapiro
Signal Fires verscheen eind 2022 en is dus wanneer ik dit schrijf ongeveer een kwart jaar uit. Het was het laatste boek dat ik in 2022 uitlas en ik deed dat in sneltreinvaart. Niet omdat ik haast had, maar omdat ik het boek moeilijk neer kon leggen. Voor zover ik weet is dit boek (nog?) niet in het Nederlands vertaald. Dus je bent voorlopig aangewezen op de Engelstalige versie. Natuurlijk kan je zelf even Dani Shapiro’s werk in de gaten houden, om te kijken of er alsnog een vertaling verschijnt. 
Het is mooi genoeg om een vertaling te rechtvaardigen. Vind ik. Ik heb geen aandelen in het Shapiro-imperium. Helaas, want hoewel dit het eerste boek van haar was wat ik las schrijft ze veel en doet dat succesvol. Vooral in de vorm van memoires en romans.
Ook een van de beste tien boeken volgens Time Magazine
Signal Fires is door Time Magazine en Washington Post uitgeroepen tot een van de beste boeken van 2022. Ik kan dat niet beoordelen, maar ik vind het wel een goed boek. Ik wil niet alles weggeven. Het boek gaat over een familie, waarvan de puberende zoon en dochter een ongeluk veroorzaken, waarbij een vriendin sterft. De familie praat er nooit meer over. We zien hoe hun levens zich ontvouwen. Wat het boek interessant maakt is dat het zowel van tijd als van perspectief verandert. Je woont in het hoofd van verschillende personages en soms is dat lang geleden. Soms is dat recenter. En het is niet chronologisch. Wat mij betreft maakt dit het boek alleen maar interessanter.
9. Al mijn moeders – Anita Terpstra
Al mijn moeders; Een familiegeschiedenis van analfabeten, armen en arbeiders heet het boek van Anita Terpstra voluit. De familie van Terpstra komt uit Harkema. Dat ligt in de Friese Wouden en ook in de buurt van waar ik ben opgegroeid. Ik wist wel dat de streek de Friese Wouden van oudsher erg arm is. Een streek van landarbeiders en keuterboertjes. Het is ook een mooi gebied met een coulisselandschap met boomwallen en prachtige lanen. Maar dus wel van oudsher ontzettend arm. Ik wilde wel meer van de geschiedenis weten. Net als Terpstra niet per se van de hoge heren en dames van wie het nodige bekend is, maar van de gewone mensen. Mensen die je minder vaak tegenkomt in geschiedenisboeken en hoe zij leefden. Ik vermoed dat het verhaal wat Terpstra hier optekende ook over mijn voorouders gaat. Ook die komen voor zover ik weet al generaties lang uit dit gebied.
Wâldhûskes, plaggenhutten en boomwallen
Naast de boomwallen zijn ook de wâldhûskes typisch voor deze streek. (Wâldhûskes zijn letterlijk woudhuisjes. Ze staan nog her en der in de dorpen en streken, maar worden ook steeds verder uitgebouwd – en minder oorspronkelijk – omdat ze veel te klein zijn voor de eisen en verwachtingen van onze tijd. Zie ook de afbeelding.) Overigens waren deze wâldhûskes al een flinke vooruitgang voor de veenarbeiders, die vaak door het jaar heen op verschillende plekken hun emplooi moesten vinden om rond te komen en ook in plaggenhutten woonden met hun gezin. De wâldhûskes boden niet alleen onderdak voor hun vaak grote gezinnen, maar ook een lapje grond, waar je groente kon verbouwen en wat kippen en kleinvee kon houden. De bewoners waren zo meer zelfvoorzienend.
Boek over mensen die het niet zo getroffen hebben in het leven
Dit boek sluit in zekere zin goed aan bij het Pauperparadijs. Ook dat is een geschiedenis over de levens van gewone mensen, die het niet getroffen hebben, waaraan ook duidelijk veel bronnenonderzoek ten grondslag ligt. Ik kan niet uitsluiten, dat in die Koloniën van Weldadigheid ook wel wat arme sloebers uit de Friese Wouden zijn geëindigd. Als het Pauperparadijs je kon bekoren, zou je ook Al mijn moeders er eens bij kunnen pakken. Helemaal wanneer je zelf uit de Friese Wouden komt en wel meer wilt weten over de geschiedenis van je streek en misschien ook wel je eigen voorouders. Ik ben zelf nog niet wezen kijken en dat komt zeker nog, maar wil ook nog even de aandacht vestigen op openluchtmuseum de Spitkeet in Harkema waar je nog zulke plaggenhutten en wâldhûskes kan vinden en meer over deze geschiedenis kan leren. Ik kan alvast vermelden dat dit ook een prachtige streek is om wandelend of met de fiets te verkennen!
* Lees ook: Boeken om in de vakantie te lezen *
10. Drop the Disorder! – Jo Watson (hoofdredactie)
Ik eindig dit lijstje last but not least met Drop the Disorder! – Challenging the culture of psychiatric diagnosis onder redactie van Jo Watson. Drop the Disorder bevat hoofdstukken van verschillende schrijvers, waaronder psychiaters, psychologen, activisten en mensen met een psychische kwetsbaarheid zelf over het gebruik van de term “stoornis” in de psychiatrie voor eigenschappen die in de hele bevolking voorkomen, niet goed af te bakenen zijn en waarbij bovendien sprake is van een spectrum van eigenschappen of kwetsbaarheden.
Tal van perspectieven op de psychiatrie
Naar aanleiding van een van de hoofdstukken uit dit boek schreef ik eerder al een stukje over de ins en outs van de DSM, de psychiatrische diagnosebijbel die in Nederland ook de norm is in de geestelijke gezondheidszorg. Het boek, dat bestaat uit 20 hoofdstukken van 24 auteurs, is niet alleen kritisch over de totstandkoming van psychiatrische labels (meer is het niet). Het gaat ook over stigmatisering, de zin en onzin van psychofarmaca, de medisch-biologische invalshoek in de psychiatrie die de doorleefde ervaring van psychisch kwetsbaren tekort doet en nog zo wat kwesties vanuit tal van perspectieven. Bij mijn weten is dit boek niet in vertaling verkrijgbaar en gaat over de situatie in het Verenigd Koninkrijk, maar ik denk dat het meeste ook voor Nederlandse lezers voldoende herkenbaar zou zijn. Kortom: een interessant en lezenswaardig boek, maar helaas wel alleen in het Engels te koop en te lezen.
* Lees ook: The Body Keeps the Score gaat over traumasporen *
Tien boeken die me bijbleven
Dit zijn dus zomaar tien boeken die ik in 2022 tot me nam en die ik hier deel, omdat ik ze de moeite waard vond en deze boeken voor het overgrote deel bij het Nederlandse publiek volgens mij niet zo bekend zijn. Natuurlijk zijn er meer mooie boeken op de wereld dan je ooit kan lezen als sterfelijke homo sapiens, maar zie het als een inspiratielijstje. Voor jezelf, of voor als je een boek zoekt om iemand kado te doen.
Tien boeken die je wereld verbreden
Boeken verbreden je wereld, door je mee te nemen in je geschiedenis, in diepe vragen, in nieuwe kennis en nieuwe verzonnen verhalen rondom menselijke thema’s. Dat verdient zo nu en dan wat extra aandacht. Ik wens je veel leesplezier in 2023!
