Burn-out is in Nederland volgens sommige bronnen beroepsziekte nummer 1. Ik neem die uitspraak niet één op één over. It takes namelijk two to tango. Niet alleen je werk, maar ook jij en hoe jij in elkaar steekt, zijn factoren die een burn-out mogelijk maken. Dat laat onverlet dat het belangrijk om een burn-out te herkennen, bij jezelf, maar ook bij de ander. Je partner bijvoorbeeld, of je collega.
Cijfers over burn-out in Nederland
In de media is veel aandacht voor burn-out. Het komt vaak voor en als de burn-out jou in zijn greep heeft, kan het herstel ook lang duren. Dat de aandacht voor burn-outklachten in Nederland groot is, is begrijpelijk en terecht wanneer je naar de cijfers (van onder andere het CBS) kijkt:
- zo’n 20 procent van de vrouwen tussen 25 en 35 jaar kampt met burn-outklachten
- ongeveer 10 procent van de hoogopgeleide werknemers loopt het risico burn-out te raken
- zo’n 16 procent van alle werknemers heeft last van burn-outklachten
- burn-outklachten komen voor bij meer dan 20 procent van de werknemers in het onderwijs en de ‘energievoorziening’, dus in organisaties die bijvoorbeeld aardgas winnen, electriciteit produceren en distribueren
- ook in de gezondheidszorg, de informatie en communicatie (dus o.a. ict en telecommunicatie) en ondersteunende functies in de zakelijke dienstverlening liggen de burn-out cijfers boven het landelijk gemiddelde en
- het aantal meldingen van burn-out als beroepsziekte nemen in Nederland elk jaar toe
Het hoeft geen betoog dat blijkbaar de stress op de werkvloer voor veel mensen te hoog is en men chronisch vermoeid raakt.
*lees ook: Leidt meer zelfkennis tot meer empathie voor anderen?*
Wat is een burn-out eigenlijk?
Burn-out en overspannenheid zijn stress-gerelateerde aandoeningen waarbij verschillende klachten optreden zoals vermoeidheid, prikkelbaarheid en emotionele labiliteit. Meestal wordt burn-out opgevat als een vorm van overspannenheid waarbij de chronische vermoeidheid het belangrijkst is. Bij het ontstaan van burn-out en overspannenheid spelen zowel persoonlijke eigenschappen als stressfactoren uit de omgeving een belangrijke rol. Oftewel: als je burn-out raakt, liggen de oorzaken zowel bij jezelf als bij je werk of het gebrek aan een goede balans tussen beiden. Als je je een ineffectieve manier hebt om met stress om te gaan hebt aangeleerd, wordt het risico om een burn-out op te lopen groter.
Termen overspannenheid en burn-out worden door elkaar gebruikt
In de zorg worden verschillende benamingen gebruikt voor stress gerelateerde klachten en ziekten, waaronder overspannenheid, chronische stress, aanpassingsstoornis en burn-out. Overspannenheid en burn-out zijn geen bestaande diagnostische categorieën in de psychiatriehandboeken, zoals de DSM.
*lees ook: Boost je gevoel van welzijn door deze vier dingen niet meer te doen*
Burn-out: van enthousiasme naar uitputting en cynisme
Hoewel burn-out dus niet onder die term in de psychiatrie-handboeken staat, is het aandoening die het gevolg is van chronische stress. In de jaren zeventig van de vorige eeuw kwam de psycholoog Herbert Freudenberger met de term. Hij zag in een gratis kliniek voor drugsverslaafden dat de vrijwilligers die eerst vrolijk en energiek waren. Maar hij zag ook dat ze na verloop van tijd uitgeput raakten en wrok naar hun patiënten begonnen te koesteren. Vaak genoemde symptomen van een burn-out zijn bijvoorbeeld “een alles overheersend gevoel van uitputting, gevoelens van cynisme en onthechting en het gevoel dat je je werk niet meer aan kan en overal in tekortschiet.” Maar dit zijn vooral de manieren waarop een burn-out zich in het dagelijks leven kenbaar maakt. Onder de oppervlakte reiken de tentakels van de burn-out namelijk verder: chronische stress verandert ook de structuur van je hersenen.
een allesoverheersend gevoel van uitputting
Burn-out en chronische stress veranderen fysiek dingen in je brein
Onderzoek heeft aangetoond dat langdurige stress de frontale cortex verkleint. Dat is een proces wat normaal gesproken samenhangt met veroudering. Dat betekent dat burn-out niet iets is dat begint en eindigt en na afloop van die burn-out niet meer van invloed is op je leven. Het hebben of hebben gehad van een burn-out werkt langdurig door op het geheugen, de creativiteit en de aandachtsboog. Verder hebben mensen die een burn-out achter de rug hebben minder controle over hun negatieve emoties. Dit betekent dat ze sneller gestrest raken dan mensen die geen chronische stress en/of een burn-out hebben ervaren.
Je kan klachten blijven houden lang nadat je burn-out over is
Jongeren kunnen door chronische stress zelfs beroertes krijgen
Onderschat het effect niet: van chronische stress is bekend dat jonge professionals soms zelfs beroertes krijgen. Dit is een ernstige aandoening die normaal gesproken vooral voorkomt bij de meer seniore medemens.
*lees ook: Elf dingen die je helpen de slaap te vatten*
Een burn-out sluipt bijna ongemerkt je leven in
De gevolgen op korte en lange termijn van burn-out zijn al behoorlijk ernstig. Maar misschien is het nog wel verontrustender dat chronische stress en een eventuele burn-out die zich aandient, is dat het heel geniepig gebeurt. Mensen hebben vaak niet door dat ze last hebben van te veel stress en roofbouw plegen op hun geest en lijf. Het is niet zo dat je op een goede ochtend wakker wordt en constateert dat je ineens acuut een burn-out te pakken hebt. Een burn-out is heel verraderlijk, hij komt ongemerkt aankruipen.
* lees ook: Waarom autisme bij vrouwen lang onopgemerkt blijft *
Je merkt je burn-out te laat op
Tegen de tijd dat we het eindelijk zelf ook zien, is het al te laat en leidt dit tot alle bovengenoemde gevolgen op lange termijn en totale uitputting op korte termijn. De hersteltijd ligt al gauw tussen de zes en negen maanden. Maar dit kan ook makkelijk veel langer duren. Zeker wanneer je bedenkt dat de gevolgen ook na herstel nog heel lang, misschien wel altijd blijven doorwerken op je gestel.
Je wordt niet ineens wakker met een burn-out
Ben je iemand of ken je iemand met burn-outklachten?
De gevolgen van burn-out zijn dus op de korte en lange termijn behoorlijk heftig en vaak merken we het pas als het al veel te laat is. Misschien lees je dit wel omdat je merkt dat je veel stress hebt of misschien ben je wel bang voor een burn-out. Misschien maak je je zorgen over je partner, een vriend(in) of een familielid die vermoeid en gestrest overkomt en niet helemaal zichzelf lijkt te zijn.
*lees ook: Forenzen naar je werk is zonde van je tijd*
Met lood in je schoenen onderweg zijn naar je werk
Voor sommigen onder ons zijn de signalen van een burn-out vrij duidelijk. Ze beginnen slechter te slapen en steeds angstiger te worden en depressieve klachten te ontwikkelen. Voor anderen is het minder duidelijk, maar wel aanwezig. Misschien merk je ergens in de loop van zondag al dat je opkijkt tegen de dag van morgen omdat je dan weer moet gaan werken. Vervolgens ga je op maandag met lood in de schoenen en een knoop in je buik naar je werk.
Een andere baan zoeken zonder de oorzaken van de burn-out aan te pakken is een schijnoplossing
Als je dat merkt, kan je natuurlijk een andere baan gaan zoeken. Maar als je weer iets vergelijkbaars gaat doen en je vervolgens niks doet aan de onderliggende oorzaken van de stress die je hebt, kan je er vergif op innemen dat het uitstel van de burn-out-executie is. De omgeving is wel veranderd. Maar de omstandigheden zijn niet wezenlijk veranderd en de kans is groot dat je in je nieuwe verse baan alsnog vastloopt. Je raakt steeds sneller geïrriteerd om de kleinste dingen. Je voelt je niet goed genoeg voor je werk en eigenlijk wil je alleen nog maar op de bank voor de tv hangen, zodat je afleiding hebt en niet hoeft na te denken.
* lees ook: Je eigenwaarde als volwassene vloeit voort uit je thuissituatie als kind *
De burn-out als kadootje om te komen tot nieuwe inzichten?
Als je chronisch overbelast bent, merk je het op een gegeven moment bijna niet meer. Je weet niet beter dan dat je altijd moe bent. Je verkeert altijd in een soort overlevingsmodus. Als je ook nog vindt dat je ‘moet doorzetten‘, zijn de rapen definitief gaar en heb je jezelf een burn-out kado gedaan. Dat klinkt misschien cynisch en zo kan je het lezen. Maar zo bedoel ik het niet.
Is een burn-out het beste wat je kan overkomen?
Ik was ooit bij een lezing van een dame die zei dat ‘haar burn-out het beste was wat haar ooit was overkomen’. Ik vond dat een behoorlijk boude uitspraak. Ik gun niemand een burn-out. Ze bedoelde dat ze geleerd had van haar burn-out. Ze had nieuwe keuzes in haar leven had gemaakt die beter bij haar pasten. In die zin gunde ze iedereen een burn-out. Juist omdat zo’n ervaring je ook de ogen kan openen en bewust kan maken. Ik gun dat mensen ook. Maar ik gun ze nóg liever dat ze die burn-out niet nodig hebben om goede keuzes voor zichzelf te maken. Maar de praktijk is weerbarstig. Daarom hier een lijstje om de signalen van een burn-out misschien toch wat sneller te herkennen en te erkennen. Zo kan je vervolgens verstandige keuzes voor je eigen welzijn maken.
* lees ook: Geef je geld uit aan een leuke ervaring en wees gelukkig *
Tien signalen dat er een burn-out aan zit te komen
1. Uitputting of vermoeidheid
Je voelt je lichamelijk en/of emotioneel totaal uitgeput. Je beperkt je fysieke activiteiten, slaapt steeds meer en gaat op zoek naar passieve afleiding (tv, YouTube of Netflix?) om jezelf af te leiden en de gedachtenstroom zo even uit te bannen.
2. Slapeloosheid
Je hebt steeds meer moeite om in slaap te vallen, of goed door te slapen. Misschien lig je regelmatig wakker van je werk of droom je erover. Je hebt steeds vaker nachtmerries en slaapt onrustig voor zover je slaapt.
3. Verslavingen
Je hangt teveel voor de tv, begint weer te roken, of begint steeds meer alcohol te drinken, drugs te gebruiken. Of wordt zwaarder doordat je meer gaat eten van de stress.
4. Eenzaamheid
Je voelt je alleen. Ook wanneer je dat niet per se bent. Je hebt het gevoel dat niemand snapt hoe je je voelt en wat het met je doet. Iedereen gaat maar gewoon met zijn leven, terwijl jouw leven al een tijdje stil staat onder de pauzeknop.
5. Het gevoel tekort te schieten
Je hebt steeds het gevoel dat je tekortschiet. Je hebt het gevoel dat je je werk helemaal niet kan en dat ze zich blijkbaar vergist hebben toen jij die baan kreeg. Misschien heb je ook het gevoel dat je er niet genoeg bent voor anderen en tekortschiet als partner, vriend(in), ouder of kind.
6. Woede
Je wordt kwaad om het minst of geringste. Dat kan zich uiten in agressief gedrag in het verkeer, maar ook in doorlopende onenigheid met je collega’s, je familie en je vrienden.
7. Cynisme
Je wordt enorm cynisch. Je hebt het gevoel dat het je allemaal toch niet gaat lukken. Dus waarom zo je nog moeite doen? Waarom zou je nog ergens aan beginnen of iets nieuws proberen als het toch niks uithaalt. Misschien ben je ook wel (onterecht?) heel erg negatief over je collega’s of over je baas.
8. Lusteloosheid
Je stopt met het vieren van verjaardagen en feestdagen. Je hebt steeds minder plezier in dingen, op je werk, maar ook daarbuiten.
9. Je voelt je ziek
Je voelt je beroerd, je hebt heel vaak hoofdpijn. Ook heb je regelmatig het gevoel dat je hart op hol slaat en je adem tekort komt (dit komt vermoedelijk door angstgevoelens). En niet onbelangrijk: je hebt een knoop in je maag op het moment dat je naar je werk moet.
10. Je aandachtsboog is heel erg kort
Het lukt je niet of nauwelijks om je aandacht ergens op te richten. Je vindt het moeilijk om taken op te pakken. Je mist deadlines en treuzelt veel meer dan je anders zou doen.
Het onderscheid tussen stress, chronische stress en een burn-out zit vooral in de hoeveelheid klachten die je hebt
De glijdende schaal van stress naar burn-out
Natuurlijk kunnen al de hier genoemde symptomen ook tekenen van algemene stress zijn. Maar het is niet het een of het ander. Stress-symptomen bevinden zich op een continuüm. Op een schaal van weinig tot veel klachten. Het onderscheid tussen stress, chronische stress en een burn-out zit hem vooral in hun plek op die schaal. Dus hoe eerder je de signalen herkent en er ook iets aan doet, hoe sneller je het lukt om stress-signalen of een burn-out in aantocht te herkennen en het tij te keren.
* lees ook: Pak je uitstelgedrag aan met deze 7 tips *
Verminder je stress en ga naar je huisarts met klachten
Als je merkt dat je last hebt van stress- en/of burn-outklachten, probeer dan de hoeveelheid stress in je leven te verminderen. Als je het idee hebt, dat je al op een glijdende schaal zit of die er heel snel aan zit te komen, ga dan naar je huisarts. Of praat er over met mensen in je omgeving. Misschien leidt het gesprek met je arts of anderen in ieder geval tot nieuwe inzichten.
Doe aan mindfulness om je sneller je stress te herkennen
Kijk of je misschien iets aan mindfulness kan doen om de stress te lijf te gaan. Je zou bijvoorbeeld kunnen kijken of je een Mindfulness Based Stress Reduction oftewel een MBSR-programma kan volgen. Dat kan je leren je stress sneller te herkennen en er op een andere manier mee om te gaan. Het kan je ook helpen om te reflecteren op wat je echt belangrijk vindt in het leven. Natuurlijk heb je een baan nodig om rond te komen en je leven te leiden. Maar als je baan in de weg staat van een gelukkig leven, is het misschien zinvol om daar nog eens goed naar te kijken.
* lees ook: Er is maar één geluksfactor die er enorm toe doet
volgens Harvard onderzoek *
Ik wens je veel inzicht en een goed herstel van je burn-out
Ik wens je indien nodig een goed herstel, verstandige nieuwe inzichten en keuzes. Maar bovenal wens ik je een heel mooi, blij en zinvol leven!
