Als je je, vaak ver in je volwassenheid, eenmaal hebt gerealiseerd dat je een traumatische jeugd had, verandert dat het beeld van jezelf en van anderen. Ik schrijf dit nu eenvoudiger op dan het werkelijk gaat. Want het kantelen van je wereldbeeld is niet niks. Dat is wel iets om bij stil te staan.
Helen van een traumatische jeugd: een stap vooruit en twee terug
Wanneer je begint in te zien hoe beschadigend en disfunctioneel de dynamiek in je gezin van herkomst was, vraag je je misschien ook af of het überhaupt mogelijk is te helen van je jeugdtrauma. Een andere belangrijke vraag is hoe je herkent dat je daadwerkelijk aan het helen bent? Dat er progressie is. Want heling is geen lineair pad. Het is een stap vooruit en dan weer twee terug. Soms voelt het alsof je niet voor- of achteruit gaat.
Het gevoel geen vooruitgang te boeken
Het gevoel niet voor- of achteruit te gaan, ken ik zelf en heb ik ook van andere mensen gehoord. Uit eigen ervaring kan ik zeggen dat ik weleens aan mensen die mij goed kennen aangeef dat ik het gevoel heb niet meer vooruit te gaan en vraag wat hun observaties zijn. Die mensen bevestigen vrijwel altijd dat zij vaak wel degelijk progressie zien, waar ik die zelf niet altijd zie. Zelf zit ik middenin mijn eigen proces van woede, rouw en traumaverwerking. Hierdoor ligt mijn focus elders en ik niet zie wat anderen wel degelijk zien.
Anderen kunnen je helpen te zien wat je zelf niet ziet
Natuurlijk is dit anekdotisch en wat voor mij geldt, hoeft niet voor anderen waar te zijn. Ik vertel het, omdat de gedachte je ook juist kan helpen wanneer je het gevoel hebt dat je vast zit en geen progressie ervaart. Blijkbaar is die er wel en zo nodig kan je mensen die je vertrouwt vragen of zij wel vooruitgang zien en je kunnen helpen benoemen. Dat kan jou weer het vertrouwen geven om dit trage en moeilijke proces van heling aan te blijven gaan.
Heling van een traumatische jeugd is een levenslange reis
Mijn eigen particuliere mening (en observatie of interpretatie van vroegkinderlijk trauma bij anderen) is dat heling een levenslange reis is. Die reis zal niet altijd evenveel op de voorgrond blijven staan, maar ik denk dat je op verschillende momenten in je leven opnieuw geconfronteerd zult worden met je pijn, je gemis en de gevolgen van je traumatische jeugd. Het gaat om ontwikkelingstrauma. Dat werkt door in onze hersenen en in onze genen en in de manier waarop we de wereld zien en hoe we met relaties met anderen omgaan. Ik geloof niet dat het proces ooit definitief af is. Het is hooguit minder op de voorgrond. Je voelt je zelf minder kwetsbaar dan toen je aan die helingsreis begon.
* Lees ook: Relatie ouders en volwassen kinderen
vrijwel onherstelbaar na het verbreken van contact *
Je kan je traumatische verleden nooit helemaal uitgummen
Heling betekent niet dat je alles uitgumt en met een schone lei kan beginnen. Je zult nooit op dezelfde manier in de wereld staan als iemand die veilig en gelukkig is opgegroeid. Je zult je wel beter voelen, naarmate je verder heelt en je hele eigen verhaal onder ogen kan zien en kan integreren. Kan je je alsnog veilig(er) leren hechten? Met doorzettingsvermogen, hard werken en het nodige geluk misschien wel. Zelf heb ik de indruk dat mijn huidige relatie voor mij het nodige verschil maakt. De liefde binnen mijn relatie voelt een stuk onvoorwaardelijker dan de liefde van mijn eigen moeder. Het is pijnlijk om te zeggen en confronterend om zo zwart op wit op te schrijven. Maar het is wel waar. En het is ook fijn dat ik die liefde nu wel kan toelaten en mag ervaren. Ook dat is waar.
* Lees ook: Zes adviezen om je jeugdtrauma te overwinnen *
Wat betekent helen van een traumatische jeugd eigenlijk?
Misschien denk je dat je vooral moet helen van het gebrek aan liefde in je jeugd (en later, want het is niet zo, dat het ineens tijdens je volwassenheid verandert!) Dat is wel waar, maar dat is maar een deel van het hele verhaal. Helen betekent ook dat je ziet hoe het gedrag van je moeder (vader, andere verzorgers) jou en je wereld heeft gevormd. Het is belangrijk om te leren zien dat er dingen zijn waar je als volwassene last van hebt en tegenaan loopt, die voortkomen uit de manier waarop je bent opgegroeid. Heling is de verbanden leren zien tussen hoe je opgroeide en hoe je nu in de wereld staat. Verbanden die je voorheen niet zag en waarvoor je misschien vooral jezelf de schuld gaf.
Het gaat overlevingspatronen, niet over je karakter
Dingen waar je als volwassene tegenaan loopt na een traumatische jeugd, zijn niet zondermeer ingebakken in je karakter. Je beperkingen, gedrag en denkpatronen als volwassene komen vaak voort uit overlevingspatronen die je hebt ontwikkeld tijdens je kindertijd. Het gaat om patronen die je hebt geleerd van je ouders en die je zelf hebt ontwikkeld, om je zo veilig mogelijk te voelen. Misschien heb je geleerd je emoties en gevoelens nooit te tonen, omdat dat niet veilig was. Of omdat ze niet serieus werden genomen.
* Lees ook: Als volwassene kiezen voor geen contact met je ouders:
pijnlijk, maar soms noodzakelijk *
Overlevingspatronen uit je traumatische jeugd kunnen je in de weg gaan zitten
Misschien ben je heel goed geworden in het zo onzichtbaar mogelijk zijn. Of je spreekt je nooit uit over wat jij echt ergens van vindt. Het zou zomaar kunnen dat je vooral geleerd hebt om je aan te passen aan de grillen en de verwachtingen die er binnen je gezin van herkomst waren. Van die aanpassingen ben je je niet altijd bewust. Maar ze kunnen je als volwassene wel flink in de weg gaan zitten.
Gebrek aan vaardigheden: domweg nooit aangeleerd
Naast overlevingspatronen, gaan je beperkingen ook over vaardigheden die je niet hebt aangeleerd. Sommige dingen moet je leren van je moeder, die voldoende aan zou moeten voelen wat je nodig hebt en je leert met je eigen emoties om te gaan. Leren om te gaan met stress en jezelf kalmeren, bijvoorbeeld, is iets wat je mee moet krijgen wanneer je opgroeit. Wanneer je dat niet geleerd hebt, heb je daar als volwassene echt last van. Het leren herkennen, benoemen en praten over emoties en gevoelens is een vaardigheid die je aan moet leren. Wanneer je onveilig bent opgegroeid, is de kans groot dat je dat eerder hebt afgeleerd dan aangeleerd. Misschien heb je vooral geleerd om je aan te passen aan de wensen en grillen van anderen en werd je daar als kind voor beloond.
* Lees ook: Onvervulde basisbehoeften als kind
werken door in volwassen relaties *
Heling van een traumatische jeugd gaat over het veranderen van patronen
Wanneer je denkt dat je vooral moet helen van het gebrek aan liefde is dat dus een deel van het verhaal. De leemte die is ontstaan door gebrek aan begrip en liefde, vult zich naarmate je verder in je helingsproces zit en jezelf leert waarderen. Het is vooral ook erg belangrijk om de patronen die je in je traumatische jeugd hebt ontwikkeld te herkennen en te veranderen. Het gaat om het afleren van disfunctionele patronen en het aanleren van gezonde patronen. Die patronen kunnen gaan over denkpatronen, over hoe je de wereld ziet en over je eigen gedrag.
Zolang je leeft, ben je nooit uitgeleerd
Laat ik beginnen met te zeggen dat er natuurlijk altijd verschillen zijn tussen individuele mensen. Iedereen heeft zijn of haar eigen ervaringen, eigen karakter en eigen beperkingen. Heling zal er dus niet voor iedereen hetzelfde uitzien. Maar dat betekent niet dat er geen dingen zijn die vrij universeel zijn wat betreft tekenen dat je daadwerkelijk aan het helen bent.
* Lees ook: Rouwen om de dood van onze ouders
gaat over meer dan gemis *
Heling van je traumatische jeugd is een marathon en geen sprint
Helen van trauma is een proces. Zoals ik al zei is dat proces volgens mij nooit definitief af. Dat kan je negatief zien, maar ook positief. Zolang we leven, kunnen we blijven groeien en bijleren. Ook wanneer dat met vallen en opstaan gaat. Heling van je traumatische jeugd is een marathon en geen sprint. Veroordeel je zelf niet onnodig wanneer het even een keer minder gaat. Er zijn geen toverstokjes en geen easy fixes. Als je je daar alvast bij neerlegt, heb je de eerste slag alvast gewonnen.
* Lees ook: Dit zijn de eigenschappen van een narcistisch gezin *
Tien tekenen dat je aan het helen bent van je traumatische jeugd
1. Je wordt steeds beter in het herkennen en benoemen van je gevoelens en emoties
Wanneer je bent opgegroeid in een omgeving waarin je gevoelens en emoties onderwerp waren om je voor gek te zetten of werden bespot, of totaal niet serieus werden genomen, is de kans groot dat je emotionele intelligentie is achtergebleven. Omdat je niet geleerd hebt met je emoties om te gaan, druk je waarschijnlijk weg. Ook voor jezelf waardoor het heel moeilijk is om te leren je gevoelens te onderkennen en te herkennen. Je zult er zelf mee aan de slag moeten, maar je kunt gelukkig wel leren je emoties te erkennen, herkennen en zo nodig met anderen te delen. Wanneer je merkt dat je beter met je gevoelens kan omgaan dan in het verleden, is dat zeker een teken van groei.
Door de boodschappen die je hebt meegekregen en de patronen die je in je jeugd hebt ontwikkeld, is de kans groot dat zodra er iets misgaat, je onmiddellijk jezelf de schuld geeft. Het kan zomaar dat je de kritiek van je moeder hebt geïnternaliseerd en je nu zelf net zo negatief benadert als zij bij je deed. Wanneer je in staat bent om te kijken naar je eigen fouten en tekortkomingen en daarin de rol van jezelf, anderen en andere factoren kan onderkennen, is dat een teken van vooruitgang. Je mag jezelf een schouderklopje geven.
* Lees ook: Hoe een relatie je helpt je slechte jeugd achter je te laten *
3. Je twijfelt en piekert minder dan voorheen
Ergens onderweg heb je zelfvertrouwen ontwikkeld en dat is het ultieme antigif tegen de ongezonde boodschappen die je in je traumatische jeugd hebt meegekregen. Niet alle mogelijke rampscenario’s hoeven ’s avonds in je bedje mentaal in kaart te gebracht te worden. Je twijfelt niet meer aan je beslissingen. Je weet waarvoor je staat, wie je bent en waarom je iets doet. Als anderen daaraan twijfelen is dat niet langer jouw probleem, maar het hunne.
* Lees ook: Traumarespons in het dagelijks leven *
4. Je durft je uit te spreken
Misschien heb je geleerd om zo onzichtbaar mogelijk te zijn en heb je je hele jeugd op je tenen gelopen, om vooral maar niet ineens weer kritiek te krijgen. Of wie weet ben je een leven lang bezig geweest met je aan te passen aan wat anderen van je verlangden en was je vooral bezig met die anderen. Nu is het tijd geworden om jezelf niet meer onnodig in te houden. Natuurlijk blijft “choose your battles” een wijs advies voor elke volwassene, maar je spreekt je uit wanneer dat voor jou belangrijk is. Dat is winst.
5. Je bent minder gevoelig voor afwijzing en wat anderen van je vinden
Wanneer je niet veilig gehecht bent, kan dit ertoe leiden dat je radar op scherp staat en je heel gevoelig bent voor afwijzing. Je bent constant bang en dat iemand je achter zal laten of af zal wijzen. Die gevoeligheid heeft vaak tot gevolg dat je juist hetgeen veroorzaakt waar je bang voor bent. Andere mensen trekken je gevoeligheid niet en houden of nemen afstand van je. Precies wat je niet wilt. Wanneer je je bewust bent van je gevoeligheid voor afwijzing en wanneer je beseft dat dit gaat over oude pijn en oude patronen uit je jeugd en je meer ontspannen met anderen en de mogelijkheid van afwijzing door anderen leert omgaan, is dat een teken dat je de ongezonde stukken van jezelf aan het achterlaten bent. Langzaam maar zeker ben je aan het helen van je traumatische jeugd.
6. Je herkent je triggers en leert er steeds beter mee omgaan
Je merkt het wanneer je getriggerd wordt. Dat kan zijn door een beeld of een geluid, maar ook in het sociale verkeer, door een bepaalde houding of opmerking van iemand. Ineens merk je dat je lichaam vol in de stress schiet. Het is niet per se zo, dat triggers weggaan. Maar je leert stukje bij beetje ze te zien voor wat ze zijn, ze te koppelen aan je traumatische jeugd en te zien dat er in het heden (vaak) niet zoveel aan de hand is. Je hoeft jezelf niet te veroordelen dat het gebeurt. Dat is nu eenmaal soms zo.
* Lees ook: Levend verlies: rouwen om wat er juist wel altijd is *
Soms is een trigger ook een (iets te heftige) terechte waarschuwing
Dat gezegd hebbende: als je merkt dat je getriggerd wordt door ongezond gedrag van de ander naar jou toe, is het wel zinvol om je hiervan bewust te zijn. Soms kan je juist ook sneller dingen herkennen die niet goed voor je zijn. Dat je daar heftig op reageert, hangt samen met je traumatische jeugd, maar het feit dat je er op reageert, kan soms ook juist heel gezond zijn.
7. Je respecteert de grenzen van anderen en die van jezelf
Wanneer je ongezond gehecht bent, kan je de grenzen die anderen stellen ervaren als afwijzing. Of je kan grenzen zien als dikke ondoordringbare vestingmuren met een slotgracht om anderen op flinke -voor jou veilige- afstand te houden. 
Het feit dat je steeds beter leert zien wat gezonde grenzen voor jezelf en anderen inhouden, betekent dat je leert op een gezondere manier met dingen en mensen om te gaan. Inclusief jezelf. De basishouding die je had om ofwel jezelf of anderen op afstand te houden of juist hun grenzen niet te respecteren, kost veel tijd en energie. Maar progressie is progressie. Onthoud ook dat het heel veel tijd heeft gekost om die patronen aan te leren en vervolgens te herkennen. Gun jezelf de tijd om disfunctionele patronen ook te doorbreken en te vervangen voor betere. Hoe beter je in staat bent jezelf met compassie te bezien met je goede en slechte kanten en je gezonde en ongezonde patronen, hoe meer je ook met compassie naar anderen kan kijken en ernaar kan handelen.
* Lees ook: Hoe ontwikkelingstrauma ons leven
voor altijd negatief beïnvloedt *
8. Je bent trots op de dingen die je goed doet en dealt met de dingen die niet goed gaan
Je bent steeds beter in staat om te naar jezelf te kijken en je eigen successen te erkennen en te vieren. Tegelijkertijd kan je ook steeds beter omgaan met de momenten dat je niet goed hebt aangepakt, zoals misstappen, falen en verkeerde inschattingen. Je kan met zelfcompassie kijken naar de momenten dat je faalt en fakkelt jezelf niet langer automatisch af. Het is grote winst wanneer je jezelf niet verder de put in praat, wanneer iets niet goed gaat, maar je jezelf met mededogen kan benaderen. Er is geen man overboord wanneer je een keer faalt en iedereen faalt weleens. Je kan vallen en weer opstaan en wordt daarin steeds veerkrachtiger.
9. Je voelt je niet meer zo schuldig en minderwaardig
Het verandert echt je leven wanneer je ineens inziet dat de manier waarop je moeder (ouder, verzorger) je behandelde helemaal niets met jou van doen had, maar alles met haarzelf. Lange tijd heb je je schuldig gevoeld over het gevoel dat je doorlopend tekort schoot en die schuld werd bevestigd door je moeder. 
Maar nu je eenmaal ziet dat het niet over jou ging en de oorzaak in de beperkingen en mogelijk onverwerkte trauma’s van je moeder, kan je die bagage die je lange tijd mee droeg en niet van jou was eindelijk afschudden. Wanneer je eenmaal je verhaal durft te delen en je kwetsbaar durft op te stellen, zie je dat je niet de enige bent die tegen dit soort problemen aanloopt. Er zijn best veel mensen die niet onbeschadigd uit hun jeugd komen en daar als volwassene nog de gevolgen van ervaren.
* Lees ook: Co-dependentie: ongezonde wederzijdse afhankelijkheid *
10. Je stelt persoonlijke doelen die bij bij jou passen
Lange tijd heb je met het gevoel geleefd dat je tekort schoot en niemand in staat zou zijn jou te zien voor wie je bent en je lief te hebben en te respecteren voor wie je bent. Je waarheid was lange tijd dat je nooit genoeg deed en nooit genoeg was. Als zelfs je eigen moeder je niet kan liefhebben voor wie je bent, wie dan wel? Maar als je eenmaal inziet dat al die beelden over jezelf die je zijn ingeprent vanaf jonge leeftijd niet kloppen geeft dat ook nieuwe ruimte. Nieuwe ruimte om dingen te doen die je nooit aandurfde. Dingen die alleen zomaar voor de lol zijn, zonder dat ze een nut hoeven te hebben. Dingen voor jezelf doen zonder doel, kan ook een doel zijn. Je kan langzaam dingen (min of meer) achter je laten en nieuwe horizons verkennen.
* Lees ook: Emotioneel onvolwassen ouders laten diepe sporen na *
Je mag er zijn, met al je goede en minder goede kanten
Helen van je traumatische jeugd is een traag en moeizaam proces. Maar dat betekent niet dat terwijl je onderweg bent om een heler mens te worden er geen mijlpalen voor groei en heling zijn. Mocht je het even niet meer zien, hoop ik dat dit artikel je helpt om het weer te zien en om jezelf aan te moedigen vooral door te zetten en vriendelijk voor jezelf te zijn wanneer het even niet wil. Je bent al meer dan genoeg bekritiseerd in je leven. Jezelf onterecht opnieuw bekritiseren, brengt je niets. Je mag er zijn. Met al je fouten en gebreken en het leuke is dat dat er steeds minder worden.
Verder lezen over het helen van een traumatische jeugd?
Ik kan me voorstellen dat je meer wilt weten over dit thema. Hieronder vind je een paar mogelijkheden om je verder te verdiepen in dit onderwerp aan de hand van boeken. Natuurlijk is deze lijst niet uitputtend. Ik nodig je van harte uit om bij de reacties andere boeken te noemen die je hebben geholpen in jouw proces, zodat de lezers van dit stuk er ook iets aan hebben. Hieronder vind je een aantal boeken waar ik iets aan heb gehad en een aantal boeken over deze onderwerpen die goede reviews hebben gekregen.
Mothers who can’t love – Susan Forward
Mothers who can’t love van Susan Forward PhD is zelf psychotherapeut en kon dit boek niet schrijven voordat haar moeder overleden was. Als je nog redelijk aan het begin van je zoektocht staat, is dit een goed, maar heftig boek. Zorg dat je steun hebt in je omgeving of het onder begeleiding van een psycholoog of psychotherapeut leest. Bij mijn weten is dit boek niet in vertaling beschikbaar.
Ongezien opgegroeid – Lindsay Gibson
Gelukkig zijn er boeken die wel vertaald zijn. Zelf las ik Ongezien Opgegroeid in het Engels. Ik vind dit zeker een aanrader. Ik schreef naar aanleiding van dit boek een artikel over emotioneel onvolwassen ouders. Hier kan je al iets meer over de inhoud van het boek lezen.
Ongekende Gevoelens – Jonice Webb
Ook hiervan las ik de Engelstalige versie, maar gelukkig is er ook een vertaling voor iedereen die liever in het Nederlands leest. Ongekende gevoelens van psycholoog Jonice Webb PhD gaat over emotionele verwaarlozing van kinderen. Het boek krijgt goede reviews en ik wil een veelzeggend citaat uit de Engelstalige versie aanhalen
“When a child receives the message, even subtly or indirectly, that his emotions don’t matter, he will grow up feeling, somewhere deep inside, that he himself doesn’t matter.”
Patronen doorbreken – Hannie van Genderen
Patronen doorbreken van psycholoog en auteur Hannie van Genderen is een toegankelijk boek over schematherapie. Schematherapie gaat over aangeleerde patronen en overlevingsmechanismen en hoe je die kunt doorbreken en vervangen door patronen die bij je passen als gezonde volwassene.
Rest mij je veel wijsheid, kracht en lees- en vooral ook leefplezier te wensen!
