Het is al weer een tijdje geleden dat ik het boek “Better to never have been; The harm of coming into existence” van de filosoof David Benatar las. Volgens mij is dit boek, gepubliceerd door Oxford University Press, niet in het Nederlands verschenen. Het is vermoedelijk ook niet zo populair. Ik heb dat niet onderzocht. Maar ik gok dat zomaar. Benatar betoogt namelijk in zijn boek dat mensen beter geen kinderen kunnen krijgen.
* Lees ook: Over Nietzsche, doorlopende herhaling en Amor Fati *
Met het scheppen der schepselen, schep je ook lijden
De belangrijkste reden die hij aanvoert is dat lijden inherent is aan het leven. Wanneer je nieuw leven schept, schep je een schepsel (volgt u mij nog?) dat zal lijden en dat daar niet om heeft gevraagd. Poepsimpel, zouden onze Vlaamse zuiderburen volgens mij zeggen. Want om deze redenering te kunnen volgen, hoef je niet zoals Benatar zelf, doorgeleerd te hebben. Toch?! Voor veel mensen die dit lezen zal deze redenering wel aversie oproepen. Misschien omdat ze kinderen zien als ‘natuurlijk’ of als de vervulling van hun leven. Misschien denken ze er überhaupt niet over na. Uiteindelijk zijn we misschien niet meer dan primaten met een marginaal verhoogd bewustzijn, dat we soms heel handig even uitschakelen. Zoiets als het aan de omstandigheden en politiek verbonden geheugenverlies van Mark Rutte. (Ja. Ik vind daar wat van, maar dat is een ander artikel!)
Beter geen kinderen krijgen is het devies van Benatar
Even kort over de achtergrond van David Benatar. Hij is hoogleraar filosofie en het hoofd van de filosofische faculteit van de Universiteit van Kaapstad. Hij is daar ook directeur van het Bioethics Centre en dit is niet het enige boek wat hij schreef. Laten we het er voorlopig op houden dat hij op zijn minst heeft nagedacht over zijn visie dat je beter geen kinderen kan krijgen, omdat het onethisch is.
* Lees ook: Dit zijn de 10 basisvoorwaarden voor een waardig en bloeiend leven *
Antinatalisme gaat ervan uit dat met het leven zelf ook lijden geboren wordt
Benatar publiceerde zijn boek Better Never to Have been in 2006. Hij gaf daarbij aan dat het ontstaan als mens altijd gepaard gaat met ernstige schade en dat mensen zich om die reden never nooit niet mogen voortplanten. In Nederland heb ik er nog vrij weinig over gehoord, maar in het Engels is de term anti-natalism al wat wijder verbreid. Antinatalisme is een filosofische stroming die ervan uitgaat, dat met je geboorte, ook je lijden en je sterven in het leven worden geroepen en daarom hoe dan ook voorkomen dient te worden. Zelf geeft hij hierover aan dat hij reacties op zijn boek heeft gekregen van jongvolwassenen die ernstig lijden in hun leven en hem schrijven dat hun eigen leven een misdaad is. De oorzaak hiervan ligt in hun ogen bij hun ouders die de egoïstische keuze hebben gemaakt om hun te verwekken. Deze mensen waren liever ongeboren gebleven en hun redenering sluit behoorlijk een op een aan op wat Benatar in zijn boek schrijft.
Lijden in een mensenleven is zeker niet zeldzaam
Natuurlijk zullen er mensen zijn die zeggen dat het overdreven is, dat Benatar er zo in staat en dat de mensen die hem schrijven wel hele ernstige gevallen zijn. Ik weet niet of dat wel klopt. Volgens mij kampt de GGZ in Nederland al jaren met enorme wachtlijsten. En zonder al te cynisch te willen worden, veronderstel ik niet dat dat mensen zijn die graag willen delen hoe goed het wel niet met ze gaat. Benatar betoogt dan ook dat lijden tijdens een mensenleven allesbehalve zeldzaam is. Omdat lijden zo wijdverbreid is, is Benatar – en eerlijk is eerlijk- ik met hem, van mening dat antinatalisme als uitgangspunt een serieuze en open benadering en overweging verdient.
Het beter geen kinderen krijgen is geen nieuw concept
Overigens is Benatar niet de eerste (en ook niet de laatste met dat idee). In de oosterse filosofie zijn voorbeelden te vinden waarin een negatieve kijk op het bestaan gebakken zit. Pas als je het Nirvana (ik bedoel niet de band uit de jaren ’90!) bereikt heb je je immers ontworsteld aan de cyclus geboorte en wedergeboorte. Ook in de westerse filosofie is Benatar niet de eerste of de enige. De Duitse filosoof Arthur Schopenhauer (niet het meest olijke type) is misschien wel de bekendste.
* Lees ook: Mens, durf te leven! *
Antinatalisme is niet populair, behalve bij birthstrikers
Antinatalisme kan zich niet bepaald verheugen in een enorme populariteit. Het druist in tegen de biologische drang en de maatschappelijke druk om kinderen te krijgen. De laatste paar jaar zijn er wel de mensen die pleiten voor de birthstrike, dus het staken van het krijgen van kinderen. De overweging daarbij is bij mijn weten (correct me if I am wrong!) het geen kinderen krijgen vanwege de klimaatproblemen die door de mensheid wordt veroorzaakt. Dit lijkt mij niet de enige, maar wel een uitstekende reden om geen (of veel minder) kinderen op de wereld te zetten. Ik schreef daar eerder al over.
Het beter geen kinderen krijgen staat los van immorele uitwassen
Sommigen beschouwen antinatalisme als gevaarlijk idee. Ze denken aan volkerenmoord, of de één-kind-politiek van de Chinezen. Dat is begrijpelijk, maar niet per se terecht. Dergelijke uitwassen zijn inderdaad onwenselijk en gevaarlijk. Dat laat de geschiedenis steeds opnieuw zien. (We leren slecht van onze fouten als mensheid!) Benatar pleit zeker niet voor het opdringen van dergelijke keuzes, maar betoogt wel dat het automatisme van kinderen krijgen ook heel onwenselijk is. Er is heel veel ongeluk in de wereld en dat ongeluk hangt een op een samen met het zijn, het bestaan, zelf. Daarom verdient het niet-bestaan, het niet-zijn de voorkeur. Het niet-bestaan gaat gepaard met het niet lijden. Wanneer je er niet bent, dus niet bestaat, mis je niks, want je hebt niet het bewustzijn om iets te missen, zolang je nog niet geschapen bent.
Zijn alle levens het waard om geleefd te worden?
Maar zelfs als het leven niet enkel en alleen uit puur lijden bestaat, is het lijden en leven zo sterk verweven dat het volgens Benatar nog steeds moreel onjuist is om je voor te planten. Het leven is in veel opzichten veel minder mooi en zonnig dan veel mensen willen zien. Als soort hebben we sterk de neiging om het leven te omarmen, zelfs wanneer het helemaal niet zo mooi is. Er zijn veel mensen die een leven lijden, dat vanuit dit standpunt bekeken helemaal niet de moeite is om geleefd te worden, zonder dat ze willen of kunnen beseffen dat hun leven niet leuk is.
* Lees ook: Chronisch ziek: de uitdaging om genoeg rust nemen *
Durf je écht te kijken en te zeggen dat je leven de moeite waard is?
Misschien ben je wel verontwaardigd wanneer je dit leest. Benatar sluit daar niet de ogen voor. Want hoe durft iemand anders zomaar te beweren dat jouw leven niet de moeite waard zou zijn? Wie bepaalt wanneer jouw leven wel of niet voldoende kwaliteit heeft om het de moeite waard te maken? Maar als je echt serieus durft te kijken naar en te reflecteren op je eigen leven, vind je het dan echt de moeite waard? Of anders gezegd: als je leven in jouw ogen meer goeds dan slechts heeft, zou het dan kunnen dat je je vergist? Gekke vraag om te stellen he? Of toch niet?
Kan je je vergissen in de kwaliteit van jouw leven?
Maar als je even verder denkt, is het op zijn minst opvallend dat dezelfde redenering bijna nooit wordt gehanteerd bij mensen die depressief zijn, of aan zelfdoding denken. Dus een beetje inconsequent zijn we wel als maatschappij. Wanneer mensen depressief zijn of er niet meer willen zijn, wordt vaak gezegd dat de kijk van die mensen op de kwaliteit van hun leven niet klopt. Het is een ziekte die praat, of gebrek aan hormonen enzovoort. De persoon wil niet echt dood, wordt dan vaak gezegd.
De menselijke soort is geneigd zijn leven als positiever te beoordelen dan het is
Maar logisch beredeneerd is het simpel. Als je de kwaliteit van je leven kan onderschatten, kan je hem net zo goed overschatten. Het laatste wordt alleen zelden als pathologie (ziekte) geïnterpreteerd. Maar dat betekent niet per se dat overschatting van de kwaliteit van leven objectief juist is. Voor zover je dat al met objectieve maatstaven zou kunnen vaststellen. Maar het lijkt er in de echte grote boze mensen wereld toch op dat overschatting van de kwaliteit van leven heel algemeen is, er is wetenschappelijk gezegd een bias naar de positieve kant van het leven. En dat wordt gezien als ‘gezond’.
* Lees ook: Waarom minder werken wel degelijk een goede zaak is *
Een ziekte krijgen of iemand verliezen is toch erger dan het grootste genot goed is?
Veel verlangens
worden nooit vervuld
Als je de zaken goed bekijkt, is het duidelijk dat er meer kwaad dan goed moet zijn. Goed en kwaad zijn namelijk niet symmetrisch. Ze wegen niet even zwaar. De ergste pijn die je kan hebben, ervaar je als erger dan de manier waarop je het grootste genot als goed ervaart. Veel mensen kennen dit gevoel vast wel uit hun eigen leven. Een erge ziekte krijgen, een relatie die overgaat, een naaste die sterft vinden we toch veel erger dan dat we de mooiste dingen mooi vinden?
Bekijken Benatar en ik het glas als halfleeg?
Of hebben Benatar en ik op onze beurt de neiging het glas halfleeg te zien. Misschien helt dit gedachtenexperiment je. Stel dat je een minuut aan verschrikkelijke martelingen kan doen, maar in ruil daarvoor twee minuten het grootste genot mag meemaken dat je kan bedenken. Iets zegt mij dat je dan toch die martelingen liever even overslaat. Pijn ijlt veel langer na dan genot. Bovendien bestaat er wel chronische pijn, maar van chronisch genot heb ik nog nooit gehoord. Een blijvend gevoel tevredenheid is een andere kwestie. Bovendien helpt dit het gedachtenexperiment niet, want er bestaan ook mensen die blijvend ontevredenheid ervaren. Het zwaartepunt valt dan nog steeds op de negatieve kant van deze vergelijking.
* Lees ook: Over Fuck You Money en het werken voor geld *
Wanneer de ene behoefte vervuld is, doemt de andere alweer op
Als je kijkt naar de bevrediging van verlangens, zit het ons ook tegen. Veel verlangens worden überhaupt nooit vervuld. Maar zelfs wanneer uiteindelijk onze verlangens wel vervuld worden, is dat vaak na een tijd waarin we juist niet happy of tevreden waren. Maar misschien is het stomste nog wel dat zelfs als onze verlangens vervuld worden, er gewoon weer nieuwe verlangens ontstaan. Het is een never ending story en je bent nimmer nooit niet klaar. Wanneer aan onze basale behoeften zoals eten, veiligheid en onderdak is voldaan, komen daar andere ‘hogere’ verlangens en behoeften voor in de plek. Voor je het weet, ben je als mens niet net die hamster, die maar in die tredmolen blijft rondrennen, maar nooit echt vooruit komt.
We zijn altijd druk met het ontkomen aan ellende
Die tredmolen betekent dat we doorlopend bezig zijn tijdens ons leven met streven, met vooruitkomen, met meer, met beter, met anders. We zijn nooit klaar en zijn altijd bezig om onprettige dingen zoveel mogelijk te voorkomen of de gevolgen ervan te minimaliseren. We willen geen dorst of honger hebben, of geen geld, of pijn of frustratie ervaren. Van die dingen willen we zoveel mogelijk wegblijven, maar dat lukt nooit helemaal. Zodra we achterover gaan hangen, komt volgens Benatar de standaardoptie tevoorschijn en die bestaat uit de dingen die we juist niet willen.
Betekenisgeving als manier om de ellende een positieve draai te geven
Mensen met een optimistische inslag -ik probeer daar met vallen en opstaan ook bij te horen- vinden de pijn nodig om ook het goede te kunnen hebben. Of dat één op één zo is, waag ik te betwijfelen. Maar feit is dat je de goede dingen wel waardeert, wanneer er ook minder goede kanten zijn aan ons bestaan. Ik heb weleens gehoord dat iemand uiteindelijk dankbaar was voor een burnout of het doorakkeren van een trauma. Maar iets in mij denkt dat ze misschien hun nieuwe inzichten en waardering voor de goede dingen liever zonder al die ellende hadden opgedaan. Maar om het leven vol te houden, is een vorm van betekenis, dat die ellende toch wat heeft opgeleverd, nodig om verder te gaan, volgens mij. Dus op de keper beschouwd is ook die verlichting na de ellende uiteindelijk ook een copingmechanisme, een manier om met dingen om te gaan. Een vrij gezonde. Dat dan weer wel. Denk ik.
Erkennen dat leven ook lijden is, geeft ons bestaan een donker sausje
Kijkend naar alles wat David Benatar en schrijver dezes hiervoor hebben gezegd, kan je eigenlijk niet anders concluderen dat veel levens meer lijden dan blijdschap meebrengen. En dan zitten wij nog in het rijke Westen, waar in ieder geval aan de basisbehoeften wordt voldaan! Maar veel mensen vinden het lastig om dit te herkennen en te erkennen, want het geeft ons leven een behoorlijk pessimistisch sausje en dat vinden we -terecht- niet zo fijn om onder ogen te zien.
Het is beter geen kinderen scheppen als er zoveel lijden is
Als je wél durft te erkennen dat het leven heel vaak niet speciaal leuk en fijn is. Als je de (onmogelijke) keuze zou hebben gehad om niet geboren te worden, had je misschien wel niet bestaan. Dat zou heel goed kunnen. Ik ken zelf mensen waarvan ik zeker weet, dat ze zo in de wedstrijd zitten. Ook als ze dat niet expliciet zeggen. Als je die lijn van leven en lijden consequent doortrekt, bestaat het enige ethisch verantwoorde dat je kunt doen in deze uit het zorgen dat je zelf niet meer lijden aan de wereld toevoegt. Dus zelf geen kinderen krijgt, omdat dat beter is.
* Lees ook: Is jouw kind van jou of van zichzelf? *
Wil je graag zorgen? Er bestaan al genoeg kinderen die veiligheid zoeken!
Je hoeft zelf geen lijden aan de wereld toe te voegen. Dat lijden is er al plenty. En er zijn ook al kinderen plenty op de wereld, die een veilige en liefdevolle omgeving nodig hebben. Daar hoef je zelf niet een aan toe te voegen. Je kan die liefde of zorg die je wilt geven, ook aan de behoeftige andere kinderen geven, die al bestaan.
Zijn of niet zijn? Dat is de vraag inderdaad!
Natuurlijk is er wel een onderscheid tussen de overpeinzing of het leven de moeite waard is om eraan te beginnen, of dat het leven de moeite waard is om voort te zetten als je al bestaat. Wij zijn geneigd ons niet bestaan af te zetten tegen het bestaan dat we nu al hebben (anders schreef ik dit niet, en las jij dit niet!). Maar het niet bestaan afzetten tegen je bestaan nu is een oneigenlijke vergelijking. Als je niet bestaan, ben je er niet, was je er nooit en is dat nooit te vergelijken met wél bestaan.
Je mist niks als je niet beseft dat je niet bestaat
Als je niet bestaat en nooit hebt bestaan en nooit zult bestaan, kan je feitelijk ook niks missen. Je bent er domweg niet. Natuurlijk hebben we wanneer we toch op deze aardkloot rondlopen al een bewustzijn en zijn we geneigd te willen overleven, te willen vasthouden aan het leven dat we immers al hebben. Dan is het ook niet raar dat mensen wel naar hun bestaan kijken als de voorkeursoptie ten opzichte van niet bestaan.
* Lees ook: Dirge Without Music: rouwbeklag over sterfelijkheid *
Het is juist menslievend om geen kinderen op de wereld te zetten
De argumenten die Benatar presenteert, met mijn eigen visie er in verweven, hebben allemaal kritiek op de voortplanting. Het uitgangspunt is hierbij wat die voortplanting betekent voor degene die op de wereld wordt gebracht. Het kind dat geboren wordt, dus. Dat kind zou onherroepelijk in zijn of haar bestaan te maken krijgen met lijden. Afhankelijk van waar ter wereld, in welk gezin en zijn of haar sekse, enzovoort, kan dat leven positiever, maar ook veel negatiever uitpakken. Er kan dus meer of minder lijden ontstaan met het ter wereld gebrachte leven. Maar al zal nooit sprake zijn van geen enkel lijden tijdens dat leven. Het is dus menslievend (filantropisch) om dat kind juist niet op de wereld te zetten.
Als mensen laten we andere mensen lijden
Als mensen zijn we behoorlijk destructief ingestelde primaten. Veel van de schade die we berokkenen, is schade aan het bestaan van andere mensen. Dat gebeurt al sinds mensenheugenis door oorlog, slavernij, verkrachtingen, moorden enzovoort. Maar ook in onze economie en de wereldhandel. Anderen lijden, door onze koopdrift, door machtsmisbruik. Dit lijden bevindt zich grotendeels buiten ons blikveld. Dit lijden van andere mensen zoeken de meesten van ons (in het rijke westen) niet bewust op, maar we dragen er wel aan bij door onze leefstijl. Iedereen die leeft is in zekere zin een dader en veroorzaakt -veelal ongewild en onbedoeld- lijden. Ook ik. En meneer Benatar. En ook jij als lezer van dit stukje.
* Lees ook: Dient onze economie ons nog wel? *
De mensheid peuzelt elk jaar een kleine 170 miljard beesten op
We berokkenen niet alleen andere mensen schade. Maar ook aan dieren, planten en hele ecosystemen zijn de klos wanneer een kudde mensen zich aandient. En we zijn al met heel veel mensen en er komen nog meer (teveel) bij. Volgens de bronnen van Benatar (ik heb het niet gecheckt, maar mag aannemen dat een hoogleraar zich wel op solide bronnen baseert) worden er jaarlijks meer dan 63 miljard landdieren gedood voor menselijke consumptie. Verder worden er, volgens conservatieve schattingen, meer dan 103 miljard waterdieren gedood voor menselijke consumptie. We kunnen dus zeggen dat mestoverschot of stikstof of koeien een probleem zijn. Maar die koeien veroorzaken dat probleem niet. Dat doen wij, mensen, om te voorzien in onze behoefte om vlees en zuivel te eten. Natuurlijk kunnen we minder koeien fokken. Maar nog beter is om het probleem bij de wortel aan te pakken en minder van onszelf te fokken. Sorry dat ik het een beetje plastisch zeg, maar dat maakt het niet minder waar of minder logisch en consequent.
Extintinction Rebellion is helaas niet zo heel rebels
De hoeveelheid dood en lijden die wij als mensen, primaten met een keuze en met een bewustzijn, wereldwijd veroorzaken is enorm. Daar kan je onmogelijk omheen. Tot mijn verbazing willen zelfs clubs als Extinction Rebellion niet hardop zeggen dat de mensheid zelf een probleem is. Dat zegt wellicht iets over draagvlak, taboe en veronderstelde verworven rechten, maar het zegt niets over de hier geconstateerde feiten.
* Lees ook: De kunst van het ongelukkig zijn – boekbespreking *
Beter helemaal geen kinderen dan kleine veganistjes
Natuurlijk kan je denken, dan voed ik toch mijn nageslacht op als kleine vredelievende veganistjes? Ik sta daar op zich positief tegenover. Maar dat laat onverlet, dat elk nieuw kind, elk nieuw mens, de aarde schade toebrengt. Dat is onvermijdelijk. Niet alleen in de vorm van het eten van dieren, of dierlijke producten, maar ook door alle producten die ze consumeren en de hoeveelheid aarde die ervoor nodig is om aan hun behoeften te voldoen.
Vooral in het rijke westen kunnen we beter geen kinderen krijgen
In de westerse wereld is onze bijdrage per persoon aan de achteruitgang van de de natuur en ons leefmilieu enorm. Niet alleen door wat we dichtbij huis doen of laten, maar ook door de dingen die ergens anders gebeuren om in onze consumptiebehoeften te voorzien. En laat ik helder zijn. We maken allemaal vuile handen. Ik doe ook echt niet alles goed. Niet alleen omdat dat bijna onmogelijk is, maar ook omdat ik er ook zelf niet 24/7 superbewust mee bezig ben. Leven = vervuilen = schade toebrengen. Punt.
Beter geen kinderen krijgen of beter helemaal geen mensen meer?
Benatar denkt dat de mensheid het beste er zelf maar voor kan zorgen dat de menselijke soort helemaal uitsterft. Dat zou natuurlijk beter zijn voor het milieu en het klimaat enzovoort. Maar het kernargument van David Benatar is dat mensen die niet zullen bestaan ook niet zullen lijden. Dat is een waarheid als een koe. Net als dat het krijgen van kinderen uiteindelijk een egoïstische daad is. Geen mens heeft om zijn of haar eigen bestaan gevraagd.
Toekomstige generaties krijgen te maken met gevolgen van klimaatprobleem
Wat mij betreft is er nog een ding dat als ik het me goed herinner niet zo expliciet werd genoemd door Benatar en dat is dat de kans aanwezig is dat soorten zullen uitsterven, dat er op delen van de wereld een tekort aan drinkbaar water zal zijn en tegelijkertijd woestijnvorming en overstromingen op andere plekken. Dat is geen fijne wereld om naar uit te kijken. Ik zou dat niet voor mezelf willen, of voor een ander en dus ook zeker niet voor een nog te maken mens die dat hier en nu al snel zo’n 100 jaar mag aankijken.
“Wat gij niet wilt dat u geschiedt….”
Dan zou je toch nog even naar de moraalfilosofie van Kant moeten kijken. Die komt extreem kort door de bocht neer op “Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet”. Daar sluit ik me graag bij aan. Of we als mensen allemaal integraal zouden moeten verdwijnen van deze aardkloot, dat weet ik niet net zo zeker als Benatar. Maar heel veel minder dan er nu zijn en nog veel minder mensen dan er verwacht worden de komende decennia, zou wat mij betreft al een flinke stap vooruit zijn. Om heel veel redenen. Met die woorden wil ik dit deel afsluiten.
Heb ik je nieuwsgierig gemaakt? Lees dan zelf het boek!
Als je zelf benieuwd bent naar “Better never to have been” van David Benatar, kan je je wenden tot de boekhandel in de buurt of je kan het bestellen op bol.com. Dan valt ie vanzelf bij je thuis op de mat. Ik wens je heel veel lees- en vooral ook nadenkplezier. Ik ga niemand overtuigen, of proberen te overtuigen, maar als ik een klein denkzaadje in je hoofd heb weten te planten vind ik dat heel mooi.
Is het beter geen kinderen te krijgen? Laat weten wat jij vindt!
Ik lees heel graag hoe jij tegen het idee van de ethiek van kinderen krijgen, lijden, klimaat en biodiversiteit enzovoort aankijkt. Daarom nodig ik je graag uit om hieronder te reageren. Ik besef dat mijn visie geen populaire is en dat hoeft ook niet. Je mag ook reageren als je het grondig oneens bent. Maar houd het netjes en geef je argumenten. Dat leidt tot een interessantere en meer inhoudelijke uitwisseling. Ik wens je een leven met veel vervulling toe! Wat mij betreft met zo weinig mogelijk nageslacht.
