Het meeste overheidsbeleid wat betreft werk is om te zorgen voor meer werk. De taart groter maken. Iedereen kan dan een groter stuk kan krijgen, zoals de politiek dat vaak verwoordt. Mensen die geen werk hebben en een uitkering ontvangen worden veelal gezien als een belasting voor het systeem. Ze moeten zo snel mogelijk aan het werk. Werk wordt gezien als de nieuwe religie in een vrij seculier land. Het zou je gelukkig maken, zin geven en vooral ook de beste manier om aan inkomen te komen. Iedereen die kan, moet ook werken. Dat zit ook zo ingebakken in ons sociale zekerheidssysteem. Wie werkloos is en in de WW of de bijstand zijn moet beschikbaar zijn voor werk. Punt. Toch is minder werken zo gek nog niet.
* Lees ook: Over Nietzsche, doorlopende herhaling en Amor Fati *
Werk als doel verdringt ruimte voor een mooier leven
Deze blinde aanbidding van het fenomeen werk gaat ten koste van de aandacht voor een mooier, maar ook substantieel radicaler doel. Namelijk ‘minder werk’ in plaats van steeds meer. Het najagen van minder werken -voor zowel mannen als vrouwen- zou kunnen leiden tot een betere levensstandaard. En daarnaast een betere verdeling van werk en vrije tijd en daarmee ook een betere levenskwaliteit. In 2016 publiceerde het Sociaal Cultureel Planbureau al over de grote druk die al dat participeren in werk, mantelzorg en gezin met zich meebrengt. Steeds meer mensen lukt het niet of nauwelijks om de spreekwoordelijke bordjes in de lucht te houden.
*Lees ook: Zo introduceer je jezelf als ‘alleskunner’*
Werken als de poort tot het goede leven?
Het idee dat men minder werkt om meer van het leven te genieten, past niet zo goed in onze calvinistische inslag. Werk is immers een deugd. Arbeid adelt. Wie niet werkt zal niet eten. Ledigheid is des duivels oorkussen. Werk is in niet alleen een deugd. Maar ook de snelste route naar welvaart. Bovendien kan je in je werk jezelf verwezenlijken, zegt men. De suggestie is dat als je maar doet wat je leuk vindt, dat dan het succes vanzelf komt. Het idee dat werken de poort is tot het goede leven wordt welhaast op religieuze wijze verkondigd in de politiek.
Werk als zingeving strookt niet met werkelijkheid van velen
Maar dit strookt voor heel veel mensen niet met hun dagelijkse werkelijkheid. Veel mensen vinden hun werk helemaal niet ‘leuk’. Zij doen het niet met ‘passie.’ Het is gewoon brood op de plank. Het kost kost hun tijd en energie. Werk gaat voor die mensen juist niet over doen wat je leuk vindt. Maar over kostbare leef-tijd en energie kwijt zijn aan waar je een hekel aan hebt. Meedoen aan de ratrace. Loonslaaf zijn.
*Lees ook: Mens, durf te leven!*
Fulltimers overvraagd. Anderen onderbenut
Iets anders wat in politieke kringen vaak over het hoofd wordt gezien is dat minder werken juist een goed idee is in een maatschappij die zich dat kan veroorloven. In de praktijk is het vaak zo dat mensen die al fulltime werken, overvraagd worden en regelmatig overwerken. Veel mensen raken burn-out van al die druk en drukte en vallen langdurig uit. En dat terwijl er ook mensen zijn die geen of te weinig werk hebben en best méér zouden willen werken.
*Lees ook: Is van je roeping je werk maken wel goed voor je loopbaan?*
Kunnen we niet werkuren herverdelen in plaats van inkomen?
Wanneer het werk beter verdeeld zou worden, zouden de werkuren per persoon gemiddeld dalen. Maar kunnen tegelijkertijd meer mensen meedoen en zelfstandig een inkomen vergaren. Natuurlijk zitten er haken en ogen aan en bestaat er zoiets als kwalitatieve mismatch op de arbeidsmarkt. Maar als we hebben toch enorme fabrieken hebben om de inkomens via belasting, premies en uitkeringen te herverdelen. Waarom zou je die middelen die in die fabrieken worden gestopt dan niet steken in het herverdelen van die banen zelf? Of in het herverdelen van de uren per persoon in die banen?
*Lees ook: Mister Sunshine: van rijke klootzak naar verlicht schoenenpoetser*
Per persoon minder werken zou volgens economen meer kosten
Wanneer je minder werk wordt het werk bovendien minder een sleur. Er meer ruimte en vrijheid om buiten het werk dingen te doen waar je zelf blij van wordt en voldoening uit haalt. Minder werken betekent dan niet alleen maar minder druk voor degenen die nu al fulltime of bijna fulltime werken. Maar ook meer tijd om die dingen te doen waar je echt intrinsiek voor gemotiveerd bent. Natuurlijk gaan economen (dat zijn mensen die schijnbaar geloven in een rationele homo economicus, best gek eigenlijk) dan roepen dat het verkorten van de werktijd leidt tot meer kosten voor de organisaties. En tot het verlies van banen (de zogenaamde ‘lump of labour fallacy’) omdat de kosten per geproduceerde eenheid stijgen. Bijvoorbeeld omdat het trainen van meer mensen voor dezelfde totale productie meer geld kost.
*Lees ook: ‘Bullshit Jobs’ over onzinbanen en de waarde van werk*
Minder uren werken is wellicht juist productiever werken
Maar je kan het ook anders bekijken. Het is de vraag of iedereen op de vrijdagmiddag nog net zo productief is als aan het begin van de werkweek. Wanneer mensen minder werken en meer tijd hebben om te ontspannen en andere dingen te doen, zou het zomaar kunnen dat ze op hun werk gemotiveerder en productiever zijn. In dat geval zou hun productie per uur meer zijn in een baan met minder werkuren dan in een baan met bijvoorbeeld veertig of meer uren. Het is maar de vraag of de levensstandaard van mensen zoveel lager zou worden doordat ze minder gaan werken.
*Lees ook: Hoe wij flink extra aflosten op onze hypotheek en steeds vrijer werden*
Herverdeling van werk en inkomen door banen beter te verdelen
Een andere wezenlijke vraag die je zou kunnen stellen is in hoeverre het ethisch verdedigbaar is dat er mensen zijn die zich meer dan fulltime een slag in de rondte werken. En dat er aan de andere kant ook mensen zijn die helemaal niet of veel minder uren werken dan ze zouden willen. Zou het niet mooi zijn om het werk en het bijbehorende inkomen zo te verdelen dat iedereen genoeg heeft om comfortabel van te leven? En dat men daarnaast nog genoeg tijd over heeft om andere dingen te doen die men belangrijk vindt? Het verminderen van het aantal uren van, bijvoorbeeld, een fulltimebaan zou heel goed de weg naar zo’n samenleving kunnen plaveien.
*Lees ook: Houd je vaste lasten laag en koop zo meer vrijheid*
Is productiviteit wel de juiste maatstaf voor een goed leven?
Bovendien is het maar de vraag of wij onze productiviteit als mens als maatstaf moeten hanteren voor het goede leven. Wanneer we ons alleen op productiviteit en economische groei richten, verliezen we het zicht op een meer ontspannen manier om een prettig leven te leiden. Het kan helemaal geen kwaad om onze levens eens vanuit een breder perspectief te bekijken dan alleen dat van de economie. Die is er voor ons en niet andersom, zou ik denken. Minder uren werken betekent ook dat we meer uren tot onze beschikking hebben om buiten werktijd een leven te leiden dat ons meer voldoening geeft.
*Lees ook: Doorwerken na pensioen gebeurt steeds vaker. Waarom eigenlijk?*
Keynes en ik zien een 15-urige werkweek wel zitten
Keynes, de econoom die heel veel van ons misschien nog wel kennen van het multiplier effect in de economie schreef al in 1930 (!) dat hij verwachtte dat we steeds minder zouden hoeven werken. Omdat we op een gegeven moment met minder uren nog genoeg inkomen zouden hebben om lekker te leven. Hij ging ervan uit, dat we zo ongeveer nu wel zo’n beetje zo ver zouden zijn dat we lekker konden leven met een 15-urige werkweek. Hij zag minder werken daarnaast ook als een mooie oplossing voor de werkloosheid. Maandag tot en met vrijdag drie uurtjes per dag. Zelf deed ik dat trouwens ooit in Perth. Ik werkte drie uren per dag in een callcenter. Ik ging daarna lekker ontspannen of stappen. Overdag heerlijk naar het strand of de botanische tuinen. Ik kon daar als backpacker precies zo’n beetje van rondkomen. Lekker wel hoor.
*Lees ook: Forenzen naar je werk is zonde van je tijd*
Ook andere denkers vonden minder werken zinniger
Ook anderen hielden zich bezig met de arbeidsduur. Marx zag minder werken als een basis ingrediënt voor de socialistische samenleving die hij voorstond. Werk was noodzakelijk. Maar de hoeveelheid werk kon verminderd worden door technologische ontwikkelingen, waardoor mensen meer vrijheid zouden krijgen. Ook John Stuart Mill verwierp het evangelie van de arbeid. Deels omdat hij vond dat er verborgen kosten waren aan werk (waaronder in zijn tijd slavenarbeid. En in onze tijd wellicht werken in lage lonenlanden en precair werk in onze eigen samenleving?). Mill vond het een beter idee om de blije boodschap van de vrije tijd te verkondigen. Hij vond dat technologie ingezet zou moeten worden om zoveel mogelijk vrije tijd beschikbaar te maken. Ook Bertrand Russell betoogde iets vergelijkbaars in zijn ‘In Praise if Idleness’. Dat betekent zoiets als ‘het loven van de luiheid’ in mijn vrije vertaling. Ook andere filosofen, waaronder Hannah Arendt hielden zich bezig met de zin en onzin van werk en arbeid (dit zijn verschillende dingen in haar visie).
Oude ideeën over de waarde van werk nog steeds actueel
De ideeën van al deze mensen die al lang niet meer onder ons zijn, zijn ook vandaag nog altijd relevant. Deze economen, sociologen en filosofen prikken door de geïdealiseerde visie van werk als deugd heen. Dezelfde visie die we ook vandaag in onze meritocratische samenleving nog steeds breed aanhangen. Deze geleerden kwamen weliswaar elk via andere wegen tot hun inzichten, maar wel op vergelijkbare conclusies over werk en leven.
*Lees ook: Tien waarschuwingssignalen dat een burn-out op de loer ligt*
Minder werken is meer zelfverwezenlijking
Maar in de kern waren ze het er wel over eens over de meerwaarde van minder werken. Minder werken zou leiden tot een leven waarin er meer ruimte was voor de eigen individuele invulling van zijn of haar tijd op aarde. En dat dat nastrevenswaardig was. Waar het uiteindelijk in de kern om gaat is dit. Het verminderen van de uren die we aan betaald werk spenderen, zorgt voor meer tijd en energie voor mensen om hun ware potentieel te vervullen. Het vervullen van potentieel kan binnen, maar ook zeker buiten de sfeer van betaald werk plaatsvinden.
